Koning Willem III op de bres voor afschaffing slavernij
Nederland kent een belangrijke geschiedenis als het gaat om slavenhandel en slavernij. In samenwerking met het EO-project Geboeid maakt Blauw Bloed een serie artikelen over de Oranjes en de Trans-Atlantische slavernij, in de aanloop naar de Internationale Dag van de Afschaffing van de Slavernij op 2 december 2019. In het laatste deel: Koning Willem III en de afschaffing van de Slavernij.
Slavenhandel
Met de oprichting van de West-Indische Compagnie (WIC) in 1621 stortte Nederland zich al vroeg in de handel in slaafgemaakten. De WIC stond bekend om de driehoekshandel waarbij zij voer tussen Europa, West-Afrika en de Amerika's. Grote delen van Brazilië, de Antillen en Suriname kwamen onder gezag van de Nederlanders en in deze gebieden werd een omvangrijke plantage-economie opgezet.
Op de suiker-, cacao- en tabaksplantages ontstond een grote vraag naar goedkope arbeid. Er kwam een grootschalige Trans-Atlantische handel in slaafgemaakten op gang die tot ver in de negentiende eeuw zou duren.
Lees verder onder de afbeelding.
Beginnend verzet
In Europa rezen er vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw steeds meer stemmen die pleitten voor de afschaffing van de slavenhandel én de slavernij. Onder invloed van revoluties in Amerika (1776) en Frankrijk (1795) kwamen er nieuwe ideeën op over vrijheid en gelijkheid. Uitspraken als ‘All men are created equal’ en ‘Liberté, égalité, fraternité’ deden hun intrede in het debat tegen de handel in slaaf gemaakten en de slechte leef- en werkomstandigheden op de plantages.
Liberté, égalité, fraternité
Onder druk van verschillende Europese parlementen en vorstenhuizen schafte koning Willem I in de zomer van 1814 de slavenhandel met Nederlandse schepen af. Maar van de afschaffing van de slavernij was nog lang geen sprake.
Stroomversnelling
Nadat de Britten in 1834 besloten de slavernij in hun gebieden af te schaffen, kwam ook in Nederland toenemend verzet op gang tegen de slavernij op Nederlands grondgebied. Toch bleef dit verzet nog vooral op de achtergrond.
Pas in 1860 kwam het Nederlandse verzet in een stroomversnelling. Eduard Douwes Dekker publiceerde onder het pseudoniem Multatuli zijn boek Max Havelaar of de Koffiveilingen der Nederlandsche Handelsmaatschappy en plaatste daarin een dringende oproep aan koning Willem III om een einde te maken aan de Nederlandse slavernij.
Lees verder onder de afbeelding.
Aan U durf ik met vertrouwen vragen of 't uw keizerlyke wil is (...) dat daarginds Uw meer dan dertig millioen onderdanen worden mishandeld en uitgezonden in uwen naam?
- Eduard Douwes Dekker, Max Havelaar
Tegelijkertijd kwam ook in de Eerste en Tweede Kamer het gesprek over de afschaffing van de slavernij langzaam op gang. Het debat in de Kamers duurde lang. Temeer omdat men het er maar niet over eens werd wie er nu met de maatregel moesten worden gecompenseerd. Waren het niet juist de eigenaren van de plantages die schadeloos moesten worden gesteld voor het verlies van hun 'arbeidskrachten'?
In 1862 werd het afschaffingsbesluit genomen: in juli 1863 zouden zo'n 45.000 slaafgemaakten in de Nederlandse koloniën vrij man of vrouw worden.
Koninklijke inmenging
Verschillende bronnen doen vermoeden dat koning Willem III persoonlijk een actieve rol speelde in het besluit tot de afschaffing van de slavernij. Net als bij de afschaffing van de slavenhandel, hadden de Engelsen ook in de jaren 1860 bij de koning persoonlijk gehamerd op snelle afschaffing van de slavernij - zeker aangezien zij de slavernij al enkele decennia daarvoor in de ban hadden gedaan.
Nadat het afschaffingsbesluit was genomen, spraken de Britten hun lof uit over Willem III. Hij reageerde met een brief, waarin hij de Britten dankte voor de steunbetuigingen én stelde dat
hunne onvermoeide pogingen tot afschaffing der Slavernij door Zijne Majesteit voortdurend op hoogen prijs worden gesteld
Toen de koning de wet op de afschaffing van de slavernij had ondertekend, werden overal in Nederland en in de overzeese gebiedsdelen proclamaties uitgevaardigd. Ook hierin lijkt de persoonlijke rol en aversie van de koning tegen de slavernij te worden onderstreept. Zo stond in de bekendmaking van de afschaffing in Suriname te lezen: "Het heeft Zijne Majesteit onzen geërbiedigden koning behaagd den dag te bepalen, waarop de slavernij in de kolonie Suriname voor altijd afgeschaft zal zijn. Op den 1sten Julij 1863 zijt gij vrij!"
Lees verder onder de afbeelding.
Op den 1sten Julij 1863 zijt gij vrij!
- Proclamatie van de gouverneur van Suriname, oktober 1862.
De boodschap van de afschaffing van de slavernij werd in de koloniën gebracht als een 'gift' van de koning. Voor de dag van de afschaffing werd voor de vrijgemaakte slaafgemaakten een lied gecomponeerd, dat ook later meerdere keren ten gehore werd gebracht. Hierin werd de koning met veel lof als redder neergezet:
Schenk koning Willem grote roem, (...) Hij heeft ons van de schande ontdaan. Het is deze koning Willem Drie, O, God zegene hem!
Een stap in de goede richting?
Ongeveer 45.000 slaafgemaakten werden op 1 juli 1863 vrij man of vrouw. Maar voor wie pakte dit nu écht positief uit?
De grote meerderheid van de Kamer was niet van mening dat het de slaafgemaakten waren die op het moment van een afschaffing te worden gecompenseerd. In 1862 besloot het parlement dat in Suriname de eigenaren voor iedere slaafgemaakte driehonderd gulden moesten ontvangen ter compensatie. Daarnaast werden de slaafgemaakten verplicht om nog tien jaar op de plantages te blijven werken.
Lees verder onder de afbeeldingen.
Geboeid
Nederland kent een belangrijke geschiedenis als het gaat om slavenhandel en slavernij. Het EO-project Geboeid bestaat onder meer uit een interactieve documentaire waarin de fictieve levensverhalen van vier personen tijdens de slavernij centraal staan. Elk verhaal zet je voor verschillende keuzes. Welke zou jij gemaakt hebben? Ontdek het op geboeid.com.
Beeldmateriaal: Rijksmuseum, Amsterdam / Delpher / Nationaal Archief
