De verstoorde betrekking tussen Oranje en de keizer
In Japan heeft dinsdag de inauguratie van de nieuwe keizer plaatsgevonden. In het bijzijn van koning Willem-Alexander en koningin Máxima volgde keizer Naruhito zijn vader Akihito officieel op. De band tussen de Oranjes en de Japanse keizerlijke familie is goed, maar dat is wel eens anders geweest.
Er heerst een serene rust bij het Indisch Monument in Den Haag. Wanneer de verslaggevers van Blauw Bloed het monument ter nagedachtenis aan de tijdens de Japanse bezetting gevallen Indische Nederlanders en Nederlanders die – al dan niet tijdelijk - in Indië verbleven bezoeken, ligt het er vol met verse boeketten. Vijfenzeventig jaar na dato leeft de oorlog in Indië nog steeds.
Het geslaagde bezoek van de kroonprins
In 1921 bracht kroonprins Hirohito een bezoek aan Nederland. Samen met prins Hendrik bezocht Hirohito onder andere het Haagse Vredespaleis en Huis ten Bosch.
De relatie tussen de Oranjes en de Japanse keizerlijke familie was goed. Tijdens het staatsbanket in het Paleis op de Dam sprak koningin Wilhelmina de kroonprins toe en zei ze hem dat zijn bezoek 'getuigt van de vriendschap en de eeuwenoude en nooit onderbroken betrekkingen' tussen Nederland en Japan.
Lees verder onder de foto.
Eeuwenoude betrekkingen
Op dat moment waren er al ruim driehonderd jaar warme betrekkingen tussen beide landen. Vanaf de vroege zeventiende eeuw had de Verenigde Oost-Indische Compagnie een handelspost in de Japanse havenstad Hirado en later in het zuidelijker gelegen Dejima.
Tot ver in de negentiende eeuw waren de Nederlanders de enige Europese handelspartner van Japan.
Van vriend tot vijand
De warme relatie tussen beide landen sloeg in één klap om toen Japan op 7 december 1941 de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor aanviel. Keizer Hirohito werd hiermee een directe vijand, en in naam van koningin Wilhelmina verklaarde Nederland Japan een dag later de oorlog.
Lees verder onder de foto.
En Japan hield het niet alleen bij oorlog in Amerika. Binnen drie maanden marcheerde het Japanse Keizerlijk Leger Nederlands-Indië binnen.
Op dat moment woonden er zo'n driehonderdduizend Nederlanders in de kolonie. Veel van hen werden direct door de Japanners van de Indonesische bevolking gescheiden en in naam van keizer Hirohito opgesloten in werkkampen.
Hier was het leven zwaar. Slechte voeding, gevaarlijk werk, harde straffen en slechte zorg maakten dat er ruim vijfentwintigduizend Nederlanders omkwamen in de jaren van de Japanse bezetting.
Lees verder onder de foto's.
Terugkeer met nare nasmaak
Hirohito had zich in 1945 onvoorwaardelijk overgegeven, maar daarmee was de kous voor de vele oorlogsslachtoffers en repatrianten nog lang niet af. Voor hen was de keizer een oorlogsmisdadiger.
Na de oorlog keerden duizenden Indische Nederlanders en Nederlanders die – al dan niet tijdelijk - in Indië verbleven terug naar Nederland. Zij zagen met lede ogen aan hoe in de jaren vijftig de politieke en economische contacten tussen Nederland en Japan weer langzaam werden opgepakt. Ook de Oranjes herstelden hun band met de omstreden keizer.
Toch zijn de Nederlandse kranten in de jaren vijftig en zestig opvallend stil als het gaat om bezoeken van de koninklijke familie aan Japan en van de keizerlijke familie aan Nederland. De kranten doen slechts feitelijk verslag over het bezoek van kroonprins Akihito aan Nederland in 1953. Ook rond het bezoek van prinses Beatrix en prins Claus aan Japan in 1963 blijft het rustig.
Een opvallende tegenstem in deze berichtgeving vormt een kritische ingezonden brief die in april 1963 in het Hollands Weekblad verscheen:
Zou Hitler, als hij zich omstreeks dolle dinsdag onvoorwaardelijk overgegeven had (…) nu, in 1963 ook een gewaardeerde figuur zijn geworden naar wie we Prinses Beatrix zouden afvaardigen met een geschenk?
1971 - Er is er altijd nog één die het navertellen kan
Nederland was stil over de ontmoetingen van de Oranjes met de Japanse keizer. Dat veranderde abrupt toen in 1971 duidelijk werd dat Hirohito een onofficieel bezoek zou brengen aan Nederland. Voor de keizer stonden een bezoek aan Artis en het Rijksmuseum op het programma. Daarnaast, en het meest controversieel, kreeg het keizerlijk paar door koningin Juliana een lunch aangeboden op paleis Soestdijk.
Vooral dat laatste was een doorn in het oog van veel repatrianten. Eén van hen was cabaretier Wim Kan, die gedurende de Japanse bezetting van Nederlands-Indië als krijgsgevangene gedwongen aan de zogenoemde Birma-spoorweg had moeten werken.
Kan verwoordde zijn woede en ongeloof in zijn 'Railroadliedje'. Hij stelde dat er nog maar weinig mensen in leven waren die de wereld bewust konden maken van de bevelen die in de kampen in Nederlands-Indië in naam van de keizer waren uitgevoerd: "Er leven haast geen mensen meer die het kunnen navertellen."
Lees verder onder de foto's.
Toch leeft er nog altijd één die het navertellen kan Die de geschiedenis kent als geen, De keizer van Japan Nou hij niet opgehangen is, Had aan Soestdijk toen aan de dis, Tenminste toch eens iemand kunnen vragen, Hoe dat zat, destijds in Birma, Met die doden, en die zieken, En die honger, en die cellen Wat had hij dat, terwijl hij at, mooi kunnen navertellen.
- Railroadliedje, Wim Kan.
In het najaar kwam, tegelijk met de tegenstand van Wim Kan, een toenemende stroom krantenberichten op gang over petities en protesten tegen de komst van Hirohito. Het bezoek was volgens de kranten een “figuurlijke klap in het gezicht” van de duizenden Nederlanders die de Japanse bezetting hadden meegemaakt.
Tijdens het staatsbezoek werd voor het hotel waar de keizer verbleef de Japanse vlag verbrand, en stonden tientallen Nederlanders in Den Haag en Amsterdam met protestborden langs de weg.
Lees verder onder de foto's.
Herstelde relatie
Pas twintig jaar later was de tijd rijp voor een Nederlands staatsbezoek aan Japan. Keizer Hirohito was in januari 1989 overleden, en koningin Beatrix zette door. Samen met prins Willem-Alexander bracht zij in 1991 een officieel bezoek aan Tokio.
De koningin was zich bewust van het belang van dit moment voor veel Nederlanders. In haar tafelrede tijdens het staatsbanket sprak zij:
Velen van mijn landgenoten hebben de oorlog niet overleefd. Zij die wel zijn teruggekomen, blijven getekend door de herinnering.
En in 2000 bracht de nieuwe keizer Akihito een tegenbezoek aan Nederland, waarbij hij en zijn echtgenote een krans legden bij het monument op de Dam. Akihito stelde toen 'oprecht bedroefd' te zijn dat Japan en Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog in conflict waren geraakt.
Lees verder onder de foto's.
Nieuwe keizer
Dinsdag waren koning Willem-Alexander en koningin Máxima aanwezig bij de inhuldiging van de nieuwe Japanse keizer, Naruhito. Zonder protesten in Den Haag of Amsterdam, zonder boze cabaretiers, zonder ingezonden brieven in de krant.
Er is een nieuwe tijd aangebroken. Maar de verse bloemen bij het Indisch monument getuigen nog altijd van het levende verleden van de verstoorde betrekking tussen Nederland en Japan.
Beeldmateriaal: ANP / Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie / Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
