Koning Juan Carlos, held of schandaalkoning?

Jarenlang oogstte Juan Carlos veel waardering voor de manier waarop hij zijn koningschap vervulde. Aan de macht gekomen na de dood van de fascistische dictator Franco in 1975, ontpopte hij zich als voorstander van de democratie. In de jaren daarna kreeg het land een nieuwe democratische grondwet, maar in 1981 werd Spanje opgeschrikt door een couppoging van kolonel Antonio Tejero van de Guardia Civil. De koning drukte deze aanval op de democratie de kop in door op tv te verschijnen en de staatsgreep scherp te veroordelen – en met succes. De coupplegers kozen snel eieren voor hun geld. 

Wereld roemt inzet koning

In de loop der jaren kreeg de koning diverse onderscheidingen voor zijn inzet voor de rechtsstaat, de vrijheid en de democratie. Zo ontving hij in 1983 de Internationale Simón Bolivar-prijs van de UNESCO, die vernoemd is naar een Latijns-Amerikaanse vrijheidsstrijder. Deze prijs deelde de koning met niemand minder dan Nelson Mandela. Bij een staatsbezoek aan Nederland in 2001 reikte de Universiteit Utrecht een eredoctoraat aan hem uit. 

Koning op olifantenjacht

Het succes van zijn koningschap leek verzekerd, maar toen hij in 2014 werd opgevolgd door zijn zoon Felipe, hadden velen allang een ander beeld van hem. Hij trad dan ook af, omdat het draagvlak voor zijn koningschap zo goed als verdwenen was. Twee jaar eerder, in 2012, brak de koning zijn heup tijdens een reis naar Botswana. Een pijnlijk ongeluk, vooral omdat hierdoor bekend werd waarom hij in het Afrikaanse land was: de olifantenjacht. Dit kwam de koning, op dat moment voorzitter van de Spaanse afdeling van het Wereld Natuur Fonds, op veel kritiek te staan. Ook omdat hij in gezelschap was van een minnares, Corinna zu Sayn-Wittgenstein, die later uitgebreid heeft verteld over haar relatie met de koning.

Inmiddels zijn de koning en zijn minnares al jaren uit elkaar. Recent kwam Juan Carlos weer in het nieuws door een rechtszaak van zijn ex-vriendin, die hem beschuldigt van onder meer bedreiging en intimidatie. 

Juan Carlos' relaties met haar en vele andere vrouwen waren schokkend voor veel Spanjaarden. Bij hen kon koningin Sofia, de bedrogen echtgenote, juist op veel sympathie rekenen. Tegenwoordig wordt het echtpaar nooit meer samen in het openbaar gezien. 

Na zijn koningschap ging het verder bergafwaarts. De koning zou via een Zwitserse bankrekening van een Panamese stichting miljoenen hebben ontvangen van het Saoedische koningshuis, waarmee hij bevriend was. In ruil daarvoor zou hij zijn invloed hebben aangewend bij een deal met de aanleg van hogesnelheidslijn door een Spaans consortium. Juan Carlos' zoon, koning Felipe, gaf in verband met de schandalen aan dat hij afzag van een erfenis van zijn vader. Zelf kreeg Juan Carlos voortaan geen jaarlijkse toelage meer. 

De koning beet Chávez toe: 'Waarom hou je niet je kop?'

Woede en humor

Hoe zullen de Spanjaarden zich hun koning over een aantal jaren herinneren? Als een held, of juist als de man die vluchtte voor zijn schandalen? Misschien doen we hem tekort als we zijn gevoel voor humor niet noemen. In 2007 gedroeg koning Juan Carlos zich tijdens een Ibero-Amerikaanse top in Chili nogal ondiplomatiek. Toen de Venezolaanse president Hugo Chávez de Spaanse premier Zapatero maar in de rede bleef vallen, beet de koning hem toe: '¿Por qué no te callas?' ('Waarom hou je niet je kop?'). Het incident werd natuurlijk opgepakt door diverse media. De uitspraak van de koning ging een eigen leven leiden en verscheen op stickers, t-shirts en werd een populaire ringtone.

Gelukkig konden beide staatshoofden later om hun aanvaring lachen. Bij een volgende ontmoeting deed de koning Chávez zelfs een t-shirt cadeau cadeau met daarop het beruchte zinnetje – waarmee Juan Carlos met humor hun verzoening bezegelde. 

Terugkeer naar Spanje?

In 2020 verliet Juan Carlos zijn land om de monarchie niet nog verder te beschadigen na alle schandalen. Hij woont de laatste jaren in een villa in Abu Dhabi, maar laat zich af en toe wel weer zien in Spanje. Durft hij ooit schoon schip te maken? Misschien kan dat de weg vrijmaken voor een definitieve terugkeer naar zijn land en herstel van de banden met zijn familie. 

Er blijft de Spaanse royals weinig bespaard. De huwelijken van Juan Carlos' dochters, de prinsessen Elena en Cristina, eindigden in een scheiding. De laatste moest voor de rechter verschijnen, omdat ze van fraude werd beschuldigd. Hopelijk blijven koning Felipe en koningin Letizia het goede voorbeeld geven, en komen er ooit betere tijden voor hun familieleden. Het huidige koningspaar van Spanje heeft overigens een innige band met koning Willem-Alexander en koningin Máxima. Hun onderlinge ontmoetingen zijn altijd hartelijk. Bovendien zijn Máxima en Letizia lotgenoten; ze verloren allebei een zus door zelfdoding. 

Beeld: ANP / EFE / RTVE