De jaren 1940-1945 voor vorstenhuizen in West-Europa

Vorstenhuizen in de Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog begint in 1939, als Duitsland Polen bezet. In april 1940 vallen Duitse troepen Denemarken en Noorwegen binnen. Een maand later richt Hitler zijn pijlen op Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk. Het is het begin van vijf jaren oorlog, die een grote impact hebben op de levens van miljoenen burgers. Ook het leven van de koninklijke families in Nederland, België, Luxemburg, Denemarken, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk verandert drastisch. Hun landen zijn in oorlog met Duitsland en dat heeft grote gevolgen. De meeste royals verlaten hun land en de vorsten die achterblijven moeten zich aanpassen aan de nieuwe omstandigheden. Over het leven van de Oranjes in de Tweede Wereldoorlog is al veel bekend, maar hoe verliepen de jaren 1940-1945 voor de andere vorstenhuizen in het westen van Europa?

Luxemburg

De Luxemburgse groothertog Henri zal op het strand van Normandië terugdenken aan zijn vader Jean. Die doet als luitenant John Luxembourg van de Irish Guards mee aan de landing in Normandië. Vijf dagen na het begin van de invasie landt Jean op het strand van Arromanches. Als hij aan land gaat, klinkt doedelzakmuziek, gespeeld door soldaten die het moreel van de troepen hoog moeten houden, het zijn klanken die Jean zich de rest van zijn leven zal herinneren.

De moeder van Jean, groothertogin Charlotte, is van 1919 tot aan haar overlijden in 1964, staatshoofd van Luxemburg. Aan het begin van de oorlog verlaat ze met haar gezin Luxemburg. ‘Deze beslissing betekende een hartverscheurend offer. Ik verliet tijdelijk mijn land terwijl de nood het hoogst was en ik verwijderde me van het volk waarmee ik door een diepe en langdurige affectie verbonden was’, zou ze later zeggen.

Net als koningin Wilhelmina houdt ze toespraken op de radio om haar landgenoten moed in te spreken. In april 1945 keert Charlotte terug in haar vaderland.

België

De Belgische koninklijke familie brengt het grootste deel van de oorlog door in België. Koning Leopold III, de grootvader van de huidige koning Filip, weigert zijn land te verlaten, omdat hij bij zijn volk wil blijven. Of het een verstandige keuze is, valt te betwijfelen. De koppigheid van de koning zorgt voor een breuk met de regering, die van mening is dat de Leopold vanuit het buitenland de strijd tegen Duitsland moet voortzetten. De Belgische regering ontneemt hem zijn grondwettelijke bevoegdheden en de Duitsers plaatsen hem onder huisarrest op het Kasteel van Laken: Leopolds rol is uitgespeeld. Een dag na de invasie in Normandië wordt Leopold gedeporteerd naar Duitsland, zijn gezin volgt een dag later. In maart 1945 moeten ze uitwijken naar Oostenrijk, waar ze in mei 1945 bevrijd worden door de Amerikanen.

Het is geen uitgemaakte zaak dat Leopold na de oorlog terugkeert als staatshoofd van België. Vooral in Wallonië zijn er veel mensen die vinden dat de koning moet aftreden. En dat gebeurt. Op 11 augustus 1950 legt zijn zoon Boudewijn de eed op de grondwet af.

Verenigd Koninkrijk

Het Verenigd Koninkrijk wordt niet bezet in de Tweede Wereldoorlog, maar de oorlog gaat niet onopgemerkt aan het land voorbij. Koning George V en koningin Elizabeth (die later bekend wordt als Queen Mum) ontvangen uitgeweken buitenlandse staatshoofden, onder wie de Nederlandse koningin Wilhelmina en de Noorse koning Haakon VII. 

Tussen 10 juli 1940 en eind mei 1941 bestookt de Duitse Luftwaffe het Verenigd Koninkrijk met luchtaanvallen. George VI en zijn vrouw Elizabeth bezoeken getroffen wijken en spreken mensen moed in. In september 1940 wordt Buckingham Palace ook geraakt. Koningin Elizabeth reageert nuchter: ‘Ik ben blij dat we gebombardeerd zijn. Het geeft me het gevoel dat ik het East End (het deel van Londen waar veel arme mensen wonen, red.) recht aan kan kijken.’

De veertienjarige prinses Elizabeth houdt in oktober 1940 een toespraak voor de radio waarin ze kinderen oproept moed te houden. Later gaat ze werken bij een technische afdeling van het Britse leger, waar ze leert auto’s te repareren.

De populariteit van de Windsors groeit in de oorlogsjaren. Als op 8 mei 1945 de bevrijding wordt gevierd, staan George, Elizabeth en hun twee dochters op het balkon van Buckingham Palace en worden ze minutenlang toegejuicht door het volk.

Denemarken

In april 1940 vallen Duitse troepen Denemarken binnen. Het Scandinavische land geeft zich al snel over en krijgt van de Duitsers een andere positie dan bijvoorbeeld Nederland zal krijgen. In Denemarken blijft de regering grotendeels intact en ook het parlement blijft min of meer functioneren. Koning Christian X, de overgrootvader van de huidige koning Frederik, blijft op zijn post. Regelmatig rijdt hij op zijn paard door de straten van Kopenhagen, zodat de Denen kunnen zien dat hij nog steeds hun koning is. In september 1942 weet hij anti-Joodse wetgeving tegen te houden. Het verhaal gaat dat de koning zelf een Jodenster gaat dragen als de Duitsers de Jodenster in Denemarken willen invoeren. Dat klopt niet. De Jodenster is in Denemarken nooit ingevoerd. 

In de loop van de oorlog komt Christian X toch in conflict met de Duitsers. In 1942 krijgt hij van Adolf Hitler een lang telegram om hem te feliciteren met zijn 72ste verjaardag. 'Ik spreek mijn beste dank uit. Koning Christian', is het korte antwoord dat Christian terugstuurt aan een woedende Hitler. In augustus 1943 houdt Christian een toespraak die gericht is tegen de Duitse bezettingsmacht, waarna hij een tijd onder huisarrest komt te staan. Aan het eind van de oorlog is Christian een broze man. Een val van zijn paard in 1942 heeft zijn gezondheid aangetast en hij zit in een rolstoel. Twee jaar later sterft hij.  

Noorwegen

Aan het begin van de Duitse inval in Noorwegen vraagt de Duitse ambassadeur in Noorwegen aan koning Haakon VII om de leider van de Noorse fascistenpartij te benoemen tot minister-president. Haakon VII, de grootvader van de huidige koning Harald, laat de beslissing over aan het parlement, maar maakt wel duidelijk dat hij zal aftreden als het parlement deze Duitse eis inwilligt. Zijn houding maakt indruk. Noorwegen gaat niet akkoord en verzet zich zo lang mogelijk tegen de Duitse aanval. Als de Duitse troepen steeds verder oprukken, trekken Haakon en zijn zoon kroonprins Olav zich terug in het noorden van Noorwegen, waar geallieerde troepen het land verdedigen tegen de Duitsers. Als deze troepen zich terug moeten trekken, gaan Haakon en Olav op 7 juni 1940 naar Engeland, waar ze de rest van de oorlog blijven. Haakon houdt radiotoespraken, waardoor hij net als koningin Wilhelmina en groothertogin Charlotte kan uitgroeien tot het symbool van het verzet.

In Noorwegen is de steun voor koning Haakon VII groot. Mensen dragen kleding waar het monogram van de koning in verwerkt is en maken sieraden van munten met het portret van Haakon. Op 7 juni 1945 keert Haakon terug in zijn land. Hij blijft regeren tot aan zijn overlijden in 1957.

Auteur: Simone Lamain