75 jaar (her)denken in Putten
Prinses Beatrix woonde woensdagavond de 75e herdenkingsdienst bij van de Razzia van Putten. In de overvolle Oude Kerk herdachten de Puttenaren de tragedie die hun dorp op 2 oktober 1944 tot in de vezels raakte.
Koningin Wilhelmina beschreef in haar toespraak voor radio Oranje op 28 november 1944 de moeizame bevrijding die samenging met heftige Duitse vergeldingsacties:
Ik wil een enkel woord tot u richten in dezen bangen tijd, waarin (…) de mannen in groote getalen worden ontvoerd en de vernielingen en verwoestingen afmetingen hebben aangenomen als geen van ons zich ooit heeft kunnen voorstellen.
Twee maanden eerder vond in Putten een tragedie plaats die zijn weerga niet kende.
De aanloop naar 2 oktober 1944
In de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog was er nog nauwelijks georganiseerd verzet in Putten. Dat veranderde in de nazomer van 1944. Steeds meer Puttenaren trokken eropuit om de Duitse Bezetter te saboteren. Er werden diverse plannen gemaakt voor het versperren van wegen en het aanvallen van kleine groepen militairen en colonnes.
In de nacht van zaterdag 30 september op zondag 1 oktober besloot een groep van tien verzetsmannen een aanslag te plegen op een Duits militair voertuig. Bij de Oldenallerbrug tussen Putten en Nijkerk bereidden zij zich voor op een gewapende overval van een auto met twee Duitse officieren en twee korporaals. De overval mislukte, met zeer tragische gevolgen.
Angst en vertwijfeling, hoop en wanhoop
De Duitse Bezetter besloot een dag later een voorbeeld te stellen en strafte het dorp buitenproportioneel voor deze mislukte aanslag. "Het hele nest moet in brand worden gestoken en de hele bende tegen de muur gezet", zo schreef commandant van de Duitse Wehrmacht Friedrich Christian Christiansen. En dat was precies wat er zou gebeuren.
Toen die zondagochtend de kerken van Putten uitliepen, was het dorp omsingeld door Duitse militairen en overvalwagens. De Puttenaren werden gesommeerd zich te verzamelen op het Kerkplein, waar de mannen van de vrouwen werden gescheiden. Wie zich niet meldde, werd uit huis gehaald.
Nadat de vrouwen later die avond naar huis waren gestuurd, brachten de Puttense mannen bange uren door in de eierhal en later in de Oude Kerk. In dezelfde kerk memoreerde burgemeester Lambooij woensdag deze momenten. "Terwijl honderden jongens en mannen werden vastgehouden, werden angst en vertwijfeling, hoop en wanhoop, stank en honger tastbaar". Niet wetend wat hen te wachten stond zongen de mannen psalm 84:
Welzalig hij, die al zijn kracht En hulp alleen van U verwacht, Die kiest de welgebaande wegen; (...) Zij gaan van kracht tot kracht steeds voort; Elk hunner zal, in 't zalig oord Van Sion, haast voor God verschijnen.
Psalm 84, vers 3 en 4
Weduwendorp
Niet veel later werden ruim zeshonderd mannen tussen 16 en 55 jaar weggevoerd naar de werkkampen Amersfoort en Neuengamme. Slechts 48 van hen zouden een jaar laten terugkeren naar hun gezinnen. Putten was verworden tot "weduwendorp", zoals koningin Wilhelmina het dorp later beschreef.
Koninklijke troost
De Oranjes nemen een belangrijke plaats in in de herdenkingsgeschiedenis van Putten. Koningin Juliana onthulde in 1949 'het vrouwtje van Putten', het monument ter nagedachtenis aan de weggevoerde mannen. In 1994 trad toenmalig koningin Beatrix in de voetsporen van haar moeder toen zij de vijftigste herdenking van de Razzia bijwoonde. "De koninklijke belangstelling is voor velen in Putten tot steun en troost", aldus de burgemeester vandaag tegen prinses Beatrix.
Lees verder onder de foto's.
75 jaar vrijheid, 75 jaar herdenken
Dit jaar viert Nederland 75 jaar vrijheid, Putten niet. De Razzia heeft te diepe sporen nagelaten. De tragedie is deel geworden van het Puttense DNA.
Hoewel de eerste generatie slachtoffers en nabestaanden niet meer leeft, leeft de Razzia bij de tweede en derde generaties des te meer. Kinderen van de oude Puttenaren gaan vandaag de dag op zoek naar het verleden van hun ouders, aangezien er thuis altijd gezwegen werd over oktober 1944. Zij onderhouden een uitzonderlijk warme relatie met de Duitse omwonenden van Kamp Ladelund, het werkkamp waar een deel van de Puttenaren na Neuengamme terecht kwam. Tijdens de herdenkingsbijeenkomst zingen zij Psalm 84 uit volle borst mee.
"De Razzia is nooit ver weg en heeft nooit te dichten gaten geslagen", zo sprak burgemeester H.A. Lambooij tijdens de herdenkingsdienst. "Steeds meer wordt er gesproken, en niet zelden stokt het gesprek bij de gedachte aan toen. De Razzia leeft voort achter vele voordeuren".
Foto's: ANP
