Hoe is de band tussen de Oranjes en de Japanse keizerlijke familie?

Het geslaagde bezoek van de kroonprins

In 1921 bracht kroonprins Hirohito een meerdaags bezoek aan Nederland. Samen met prins Hendrik bezocht Hirohito onder andere het Haagse Vredespaleis en Huis ten Bosch. 

Lees verder onder de foto.

De relatie tussen de Oranjes en de Japanse keizerlijke familie was goed. Tijdens het staatsbanket in het Paleis op de Dam sprak koningin Wilhelmina de kroonprins toe en zei ze hem dat zijn bezoek "getuigt van de vriendschap en de eeuwenoude en nooit onderbroken betrekkingen" tussen Nederland en Japan.

Eeuwenoude betrekkingen

Op dat moment waren er al ruim driehonderd jaar warme betrekkingen tussen beide landen. Vanaf de vroege zeventiende eeuw had de Verenigde Oost-Indische Compagnie een handelspost in de Japanse havenstad Hirado en later in het zuidelijker gelegen Dejima. Tot ver in de negentiende eeuw waren de Nederlanders de enige Europese handelspartner van Japan. 

Van vriend tot vijand

De warme relatie tussen beide landen sloeg in één klap om toen Japan op 7 december 1941 de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor aanviel. Keizer Hirohito werd hiermee een directe vijand, en in naam van koningin Wilhelmina verklaarde Nederland een dag later de oorlog aan Japan. 

Lees verder onder de foto.

En Japan hield het niet alleen bij oorlog in Amerika. Binnen drie maanden marcheerde het Japanse Keizerlijk Leger voormalig Nederlands-Indië binnen. Veel van de Nederlanders die daar woonden werden direct door de Japanners van de Indonesische bevolking gescheiden en in naam van keizer Hirohito opgesloten in werkkampen.

Lees verder onder de foto.

Hier was het leven zwaar: slechte voeding, gevaarlijk werk, harde straffen en slechte zorg. Alles wat aan Nederland deed herinneren moest onder de Japanse bezetting verdwijnen. De Nederlandse taal werd verboden, Batavia werd Jakarta en ook de portretten van koningin Wilhelmina werden van de muur gehaald.  

Lees verder onder de foto.

Terugkeer met nare nasmaak

Hirohito gaf zich na de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki in 1945 over, maar daarmee was de kous voor de vele oorlogsslachtoffers en repatrianten nog lang niet af. Voor hen was de keizer een oorlogsmisdadiger. Na de oorlog keerden duizenden Indische Nederlanders en Nederlanders die – al dan niet tijdelijk - in Indië verbleven terug naar Nederland. Zij zagen met lede ogen aan hoe in de jaren vijftig de politieke en economische contacten tussen Nederland en Japan weer langzaam werden opgepakt. Ook de Oranjes herstelden hun band met de omstreden keizer.

• Heeft prinses Aiko toch een kans om ooit keizerin van Japan te worden?

  Heeft prinses Aiko toch een kans om ooit keizerin van Japan te worden?

Toch zijn de Nederlandse kranten in de jaren vijftig en zestig opvallend stil als het gaat om bezoeken van de koninklijke familie aan Japan en van de keizerlijke familie aan Nederland. De kranten doen slechts feitelijk verslag over het bezoek van kroonprins Akihito aan Nederland in 1953. Prinses Beatrix bezocht begin jaren zestig de keizerlijke familie in Japan.

Lees verder onder de foto's.

Een opvallende tegenstem in deze berichtgeving vormt een kritische ingezonden brief die in april 1963 in het Hollands Weekblad verscheen: Zou Hitler, als hij zich omstreeks dolle dinsdag onvoorwaardelijk overgegeven had (…) nu, in 1963 ook een gewaardeerde figuur zijn geworden naar wie we Prinses Beatrix zouden afvaardigen met een geschenk?

Er is er altijd nog één die het navertellen kan

Nederland was stil over de ontmoetingen van de Oranjes met de Japanse keizer. Dat veranderde abrupt toen in 1971 duidelijk werd dat Hirohito een onofficieel bezoek zou brengen aan Nederland. Voor de keizer stonden een bezoek aan Artis en het Rijksmuseum op het programma. Daarnaast, en het meest controversieel, kreeg het keizerlijk paar door koningin Juliana een lunch aangeboden op paleis Soestdijk. 

Lees verder onder de foto.

Vooral dat laatste was een doorn in het oog van veel repatrianten. Eén van hen was cabaretier Wim Kan, die gedurende de Japanse bezetting van Nederlands-Indië als krijgsgevangene gedwongen aan de zogenoemde Birma-spoorweg had moeten werken. 

Lees verder onder de foto.

Kan verwoordde zijn woede en ongeloof in zijn 'Railroadliedje'. Hij stelde dat er nog maar weinig mensen in leven waren die de wereld bewust konden maken van de bevelen die in de kampen in Nederlands-Indië in naam van de keizer waren uitgevoerd: "Er leven haast geen mensen meer die het kunnen navertellen."

Toch leeft er nog altijd één die het navertellen kan Die de geschiedenis kent als geen, De keizer van Japan Nou hij niet opgehangen is, Had aan Soestdijk toen aan de dis, Tenminste toch eens iemand kunnen vragen, Hoe dat zat, destijds in Birma,  Met die doden, en die zieken, En die honger, en die cellen Wat had hij dat, terwijl hij at, mooi kunnen navertellen - Railroadliedje, Wim Kan.

Protest

In het najaar kwam, tegelijk met de tegenstand van Wim Kan, een toenemende stroom krantenberichten op gang over petities en protesten tegen de komst van Hirohito. Het bezoek was volgens de kranten een “figuurlijke klap in het gezicht” van de duizenden Nederlanders die de Japanse bezetting hadden meegemaakt. Tijdens het staatsbezoek werd voor het hotel waar de keizer verbleef de Japanse vlag verbrand, en stonden tientallen Nederlanders in Den Haag en Amsterdam met protestborden langs de weg. 

Lees verder onder de foto.

Herstelde relatie

Pas twintig jaar later was de tijd rijp voor een Nederlands staatsbezoek aan Japan. Keizer Hirohito was in januari 1989 overleden, en koningin Beatrix zette door. Samen met prins Willem-Alexander bracht zij in 1991 een officieel bezoek aan Tokio. De koningin was zich bewust van het belang van dit moment voor veel Nederlanders. In haar tafelrede tijdens het staatsbanket sprak zij: "Velen van mijn landgenoten hebben de oorlog niet overleefd. Zij die wel zijn teruggekomen, blijven getekend door de herinnering."

Lees verder onder de foto's.

En in 2000 bracht de keizer Akihito een tegenbezoek aan Nederland, waarbij hij en zijn echtgenote een krans legden bij het monument op de Dam. Akihito stelde toen 'oprecht bedroefd' te zijn dat Japan en Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog in conflict waren geraakt. 

Lees verder onder de foto.

In 2006 kwamen toenmalig kroonprins Naruhito en zijn vrouw kroonprinses Masako met hun dochter Aiko naar Nederland. Masako had het in deze periode zwaar en kwam naar verluidt tot rust in ons land. Op Paleis Het Loo vond een fotosessie plaats met de twee gezinnen en koningin Beatrix.

Lees verder onder de foto.

In 2014 brachten koning Willem-Alexander en koningin Máxima een uitgaand staatsbezoek aan Japan. Toen ontmoetten ze keizer Akihito en keizerin Michiko.

Lees verder onder de foto.

Nieuwe keizer

In 2019 koning Willem-Alexander en koningin Máxima aanwezig bij de inhuldiging van de nieuwe Japanse keizer, Naruhito. Zonder protesten in Den Haag of Amsterdam, zonder boze cabaretiers, zonder ingezonden brieven in de krant.

• In de spotlight: de Japanse keizerin-emerita Michiko wordt vandaag 90 jaar

  In de spotlight: de Japanse keizerin-emerita Michiko wordt vandaag 90 jaar

Beeldmateriaal: ANP / Nationaal Archief / Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie / Koninklijke Bibliotheek, Den Haag