De Oranjes en Kerstmis
We weten niet hoe de Nederlandse koninklijke familie dit jaar precies kerst viert. In de tijd van koningin Juliana mochten er opnames gemaakt worden van de kerstviering van de Oranjes met het personeel. In 1961 vond de viering plaats in de Burgerzaal van het Paleis op de Dam. Koningin Juliana las het kerstevangelie voor uit Lukas, waarna het spel ‘De ster van Bethlehem’ werd gespeeld. Prinses Beatrix speelde de rol van Eva, Margriet kroop in de huid van Maria, Christina, die toen nog als Marijke door het leven ging, was dorpsvrouw en Irene had zich vermomd als engel.
Twee jaar geleden, met kerst 2013, woonde de koninklijke familie op kerstavond een dienst bij in de Regenboogkerk in Hilversum. Koning Willem-Alexander en koningin Maxima waren aanwezig, evenals prinses Beatrix, prins Constantijn, prinses Laurentien, prinses Mabel en haar moeder. Het was een zangdienst in de Engelse koortraditie, waar verschillende carols werden gezongen. Radio De kersttoespraak van het staatshoofd is natuurlijk bij uitstek een gelegenheid om het volk voor te houden waar het bij kerst om gaat, en om het in moeilijke tijden een hart onder de riem te steken. In 1914 – het eerste jaar van de Eerste Wereldoorlog – stuurde koningin Wilhelmina haar onderdanen een kerstgroet, die in gedrukte vorm voor 2,5 cent te koop was in de boekhandel. ‘Een verheffende zin van eenheid en saamhorigheid treedt ons tegemoet, onderlinge waardering en samenwerking op velerlei gebied valt waar te nemen, naarmate de nooddruft stijgt wordt de liefde overvloediger. Krachtig doet de behoefte tot nadenken, tot gebed zich gevoelen; er wordt veel, er wordt vurig gebeden.’ Met de kersttoespraak via de radio begon koningin Wilhelmina in 1931. Weken tevoren was de opwinding groot: de stem van de Koningin zou via de radio te horen zijn! Niet iedereen had natuurlijk de beschikking over zo’n technisch wonder, dus men kroop gezellig bij elkaar in bij voorbeeld kerkgebouwen. Dat het inderdaad een wonder was, bleek wel uit het feit dat de toespraak niet doorkwam in grote delen van Nederlands-Indië. Onder de indruk Wilhelmina was zelf ook onder de indruk van de mogelijkheden die de radio de mensheid bood: ‘Het is als scheidde ons geen afstand, als toefden wij in elkaars tegenwoordigheid. Ik zie in ons contact door den aether het beeld van een hoogeren band, door God zelf gelegd, die de geheele menschheid omvat.’ De tijden waren somber, maar ‘over de wereld, gedompeld in kommer, daalt de Kerstnacht, komt de liefde van God ons lichtend tegemoet, schenkt God Zijn heerlijke gave, Immanuel daalt af in onzen diepen nood. Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet overmocht.’ Haar Britse collega, koning George V, kwam pas het jaar daarop met een kersttoespraak via de radio. Zijn eerste woorden zijn in het collectieve geheugen blijven hangen ‘I speak now from my home and from my heart to you all.’ In 1957 is de kersttoespraak van zijn kleindochter, koningin Elizabeth, voor het eerst op televisie te zien. De kersttoespraak van de Britse koningin is een echte kijkcijferhit: Vorig jaar stemden alleen al in het Verenigd Koninkrijk 7,8 miljoen kijkers op de toespraak af. De verwachting is dat Elizabeth in haar rede dit jaar veel aandacht zal geven aan het geloof en de vervolging van christenen. De Britse pers noemt haar toespraak nu al “de meeste christelijke Kerstboodschap ooit”. Ophef Soms is er ophef rond een koninklijke kersttoespraak. Vorig jaar had de Amerikaanse tv-zender NBC News de toespraak van koningin Elizabeth online gezet, twee dagen voordat deze zou worden uitgezonden in het Gemenebest. Nadat er vragen over het uitlekken werden gesteld bij Buckingham Palace, verwijderde men het filmpje acuut. Maar voor sommige kijkers was het dus geen verrassing meer dat Elizabeth sprak over verzoening. Koning Albert van België wees in 2012, in zijn laatste kersttoespraak, op de gevaren van het populisme in de politiek en legde een link met de jaren ’30. Ook al noemde hij die partij niet met zoveel woorden, het was zonneklaar dat hij de Vlaams-Nationalistische partij NVA op het oog had. En daarmee had hij ‘een groot deel van de Vlamingen’ beledigd, aldus een senator van die partij. En dat kan nooit de bedoeling zijn van een kersttoespraak. Niet dat de politiek en de actualiteit met alle geweld buiten de kersttoespraak moet blijven. Wilhelmina pakte dat in 1940 op de haar kenmerkende wijze aan. Ze besloot met een persoonlijk woord tot ‘allen die het moeilijk hebben en in zorgen verkeren’. (…) ik denk aan de smartelijke scheiding en de zorgen over hen die weggevoerd worden; ik denk aan al dat diepe innerlijke lijden bij aangedaan onrecht, bij vertrapte vrijheid, om verwoest geluk en uitgedoofde blijdschap. Spoedt u allen zoals gij zijt, met uw lasten en zorgen naar het Kindeke in Bethlehem in ootmoed en overgave. Daar zal zich het wonder van Zijn geheimenis aan u voltrekken; daar zal allengs de nacht in uw leven veranderen in de heerlijkheid van de kerstnacht.’ Door Anneke Verhoeven
