Koning: "Het minste wat we kunnen doen, is niet wegkijken"
Koning Willem-Alexander heeft maandagavond tijdens de Nationale Dodenherdenking op een lege Dam in Amsterdam een toespraak gehouden. Dit deed hij in het bijzijn van onder andere zijn vrouw koningin Máxima. Het was voor het eerst dat een staatshoofd een speech heeft gehouden bij de Nationale Dodenherdenking.
“Het voelt vreemd op een bijna lege Dam. Maar ik weet dat u, dat jij, deze Nationale Herdenking meeleeft en dat we hier samen staan", begon de koning zijn toespraak. Verwijzend naar de coronacrisis zei hij: "In deze uitzonderlijke maanden hebben wij allemaal een deel van onze vrijheid op moeten geven. Sinds de oorlog heeft ons land iets dergelijks niet gekend. Nu maken we zelf een keuze. In het belang van leven en gezondheid. Toen wérd de keuze voor ons gemaakt. Door een bezetter met een ideologie zonder genade die vele miljoenen mensen de dood in joeg."
Om te beschrijven hoe deze onvrijheid was, verwees de koning naar een getuigenis dat hij een aantal jaar geleden in de Westerkerk hoorde van Jules Schelvis (1921-2016), overlever van zeven concentratiekampen. "Daar stond hij, breekbaar maar ongebroken, in een volle, muisstille kerk. Hij sprak over het vervoer met 62 mensen in één veewagon. Over de ton op de kale vloer. Over de regen die door de kieren spatte. Over de honger, de uitputting, de smerigheid. "Je ging er uitzien als een schooier", zei hij. En je hoorde in zijn stem hoe erg hij dat had gevonden."
Schelvis werd opgepakt in Amsterdam tijdens een van de razzia's en weggevoerd naar station Muiderpoort. In de chaos raakte hij zijn vrouw Rachel kwijt, die hij nooit meer terugzag. De koning vertelde in zijn speech hoe Schelvis in de kerk vroeg: "Welk normaal mens had dit kunnen bedenken? Hoe kon de wereld toestaan dat wij, rechtschapen burgers van Nederland, als uitschot werden behandeld?" Zijn vraag bleef hangen tussen de pilaren van de kerk. Ik heb er geen antwoord op. Nog steeds niet."
Vervolgens benoemde de koning diegenen die streden voor de vrijheid en dit met hun leven moesten bekopen of ernstig gewond raakten. "Zeker: er waren veel mensen die zich verzetten. Mannen en vrouwen die in actie kwamen, die tegen de stroom in burgermoed toonden en hun eigen veiligheid op het spel zetten voor anderen. Ik denk ook aan alle burgers en militairen die vochten voor onze vrijheid. Aan de jonge soldaten die in de meidagen sneuvelden aan de Grebbelinie. De militairen die ons Koninkrijk dienden in Nederlands-Indië en dat met de dood bekochten. De verzetsstrijders die werden gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte of onmenselijk werden behandeld in straf- en concentratiekampen. De militairen die niet terugkeerden van vredesmissies of daarbij ernstig gewond raakten."
Opmerkelijk was dat de koning de mensen benoemde die zich in de steek gelaten voelden, ook door zijn grootmoeder koningin Wilhelmina die tijdens de oorlog in Engeland verbleef. "Medemensen, medeburgers in nood, voelden zich in de steek gelaten, onvoldoende gehoord, onvoldoende gesteund, al was het maar met woorden. Ook vanuit Londen, ook door mijn overgrootmoeder, toch standvastig en fel in haar verzet. Het is iets dat me niet loslaat."
"Oorlog werkt generaties door"
De koning besloot zijn speech met een oproep ons altijd uit te spreken tegen onrecht. "Oorlog werkt generaties lang door. Nu, 75 jaar na onze bevrijding, zit de oorlog nog steeds in ons.Het minste wat we kunnen doen is: niet wegkijken. Niet goedpraten. Niet uitwissen. Niet apart zetten. Niet 'normaal’ maken wat niet normaal is. En: onze vrije, democratische rechtsstaat koesteren en verdedigen. Want alleen die biedt bescherming tegen willekeur en waanzin."
Ook daarbij verwees hij weer naar Jules Schelvis, die ondanks al het verschrikkelijks wat hij meemaakte als vrij mens weer zijn leven oppakte. "Als hij het kon, kunnen wij het ook. Wij kunnen het, wij doen het samen. In vrijheid."
Foto's: ANP
