De Russische echtgenote van Willem II: Anna Paulowna
Ze had kunnen trouwen met Napoleon, met de broer van de Oostenrijkse keizer en met de neef van de Franse koning. Maar de Russische Anna Paulowna (1795-1865) koos voor de Nederlandse Prins van Oranje: Willem. Ze bracht niet alleen glamour naar het Nederlandse Hof, maar introduceerde er ook het Russische temperament.
22 december 1815 moet een spannende dag zijn geweest voor Anna Paulowna. Op die dag arriveerde de Nederlandse erfprins Willem in Sint-Petersburg met in zijn bagage een verlovingsring ter waarde van 160.000 gulden. De twintigjarige Anna had Willem nog nooit gezien, maar het doel van zijn bezoek was duidelijk: hij kwam een aanzoek doen. Dat had Willem afgesproken met Anna's broer, tsaar Alexander I, maar Anna had zelf ook inspraak en kennelijk beviel de prins uit het verre Nederland goed. Hij was misschien niet heel aantrekkelijk, maar hij gedroeg zich beschaafd en hij had in de oorlog tegen Napoleon militaire successen behaald. Ook Willem was tevreden: Anna zag er mooier uit dan op een portret dat hij van haar had gezien.
Lees verder onder de afbeelding.
De cultuurschok van Anna
Anna was in 1795 geboren als dochter van tsaar Paul I en Maria Fjodorovna. Catharina de Grote was haar grootmoeder. Anna groeide op Sint-Petersburg waar ze Frans, Duits, natuurkunde en wiskunde leerde. Toen ze zes jaar was, werd haar vader vermoord. Haar oudste broer Alexander volgde hem op. Het was deze broer die bevriend was met de Nederlandse erfprins, Anna's toekomstige bruidegom. Het huwelijk werd nog geen twee maanden na de eerste ontmoeting gesloten. Voor Anna was de belangrijkste voorwaarde dat ze haar Russisch-orthodoxe geloof kon behouden. In Rusland was ze al begonnen met Nederlandse lessen, maar die hadden haar niet helemaal voorbereid op de Nederlandse cultuur. De band tussen volk en vorstenhuis was hier anders dan ze in haar vaderland gewend was. In Alphen aan den Rijn wilde de plaatselijke bevolking de koets trekken waar Anna en Willem inzaten. Anna wist niet wat haar overkwam en verschool zich angstig in de armen van haar echtgenoot.
Lees verder onder de afbeelding.
Heimwee naar Rusland
Anna bleef in haar hart een Romanov en hield vast aan Russische gebruiken, zoals dagelijks baden. In Paleis Kneuterdijk moest het personeel slepen met emmers heet water en ijshompen breken voor Anna's Russische badritueel. In verschillende paleizen kwam een Russisch-orthodoxe kapel. Ook allerlei voorwerpen die Anna uit Rusland had meegenomen moesten de heimwee naar haar vaderland wegnemen. Anna's uitzet bestond uit honderd grote kisten vol meubels, vazen, serviezen, juwelen en linnengoed. Maar ondanks alles bleef het verlangen naar haar vaderland. Pas in 1824 zag Anna Sint-Petersburg terug. Inmiddels was ze moeder van vijf kinderen, van wie de vierde, Casimir al was gestorven voor zijn eerste verjaardag. Ze sprak vol vertedering over haar drie zonen en dochter. Willem noemde ze een gezond beertje en Sophie een klein katje. Maar tijdens de Rusland-reis, die een jaar zou duren, bleven de kinderen thuis.
Lees verder onder de afbeelding.
Het huwelijk met Willem was meestal harmonieus, maar kende ook moeilijke tijden. Anna had last van zenuwen en reageerde haar heimwee op haar man af. Willem schreef hierover: 'Ik bemerk bij haar veel nervositeit, meer dan slechte bedoelingen, en een onjuist oordeel als gevolg van deze geïrriteerde zenuwen.' Of Anna wist van zijn buitenechtelijke contacten is onbekend.
Lees verder onder de afbeelding.
In 1840 volgde Willem zijn vader op. Tijdens zijn regering bloeide het hofleven en kon Anna volop genieten van haar status als koningin. Ze liep kaarsrecht, droeg chique jurken en had een aangename stem. Maar ze maakte zich steeds meer zorgen over de gezondheid van haar man. Willem werd lichamelijk steeds zwakker, maar weigerde meer rust te nemen. Hij stierf op 56-jarige leeftijd. Anna leek in niets meer op de koele vrouw voor wie veel mensen haar hielden. Ze gilde en stortte zich op het levenloze lichaam van haar man en de achttien dagen dat Willem stond opgebaard zat ze elke dag een uur bij hem.
Lees verder onder de afbeelding.
Moeilijke laatste jaren
De laatste jaren van haar leven trok Anna zich meer en meer terug uit het publieke leven. Haar zoon Alexander was in 1848 overleden, haar dochter Sophie woonde in het buitenland en zoon Hendrik was ook weinig in Nederland. De relatie met haar oudste zoon Willem was gespannen en ze kon niet goed overweg met de nieuwe koningin Sophie. Bovendien waren er financiële problemen, na het overlijden van Willem bleek pas hoeveel schulden hij had gemaakt.
Anna stierf in 1865, op zeventigjarige leeftijd. Haar naam wordt nog regelmatig genoemd als het gaat over de Oranje-juwelen. Een grote aquamarijn die nu gedragen wordt als strikbroche is waarschijnlijk afkomstig uit haar collectie, net als de middelste saffier uit het saffierdiadeem. En het pareldiadeem is geïnspireerd op het diadeem dat Anna droeg tijdens de inhuldiging van Willem II.
Tekst: Simone Lamain / Beeld: Koninklijke Verzamelingen, Den Haag
