Vier koninginnen (3): Sophie van Wurtemberg
Ongelukkig. Dat woord komt eigenlijk steeds naar voren in het leven van koningin Sophie. Ze voelde zich niet thuis in Nederland, haar tweede kind stierf op jonge leeftijd en haar huwelijk met koning Willem III was een drama. In brieven en memoires schreef Sophie haar verdriet van zich af.
Het was een sprookjeshuwelijk, op 18 juni 1839 in het Koninklijk Paleis in Stuttgart. De bruid, Sophie van Wurtemberg (1818-1877) droeg een kostbaar diadeem met diamanten en parels, dat ze van haar vader had gekregen. Takjes mirte en oranjebloesem versierden haar haar en haar bruidsjurk was gemaakt van zwaar wit damast waar zilverkleurige ranken in geweven waren. De lange, brede sleep was van hetzelfde zilverbrokaat waarmee de jurk was afgezet. De Nederlandse erfprins Willem zag er indrukwekkend uit in zijn uniform en leek oprecht verliefd op de bruid. Maar uiterlijke schijn kan bedriegen, want Sophie was niet zeker van haar zaak. Later zou ze schrijven dat ze op haar trouwdag bad dat ze in het kraambed zou mogen sterven.
Sophie was op 17 juni 1818 geboren, als tweede dochter van koning Wilhelm van Wurtemberg. Haar moeder, Catharina Paulowna – een zus van Anna Paulowna –, overleed een half jaar na haar geboorte. Vader Wilhelm probeerde het gemis goed te maken door zijn kinderen een gedegen opleiding te geven. Ze kregen wiskunde en onderwijs in verschillende talen. Sophie hield van studeren, ze las moeilijke boeken en verdiepte zich in filosofie.
Lees verder onder de afbeelding.
Het verschil met haar echtgenoot was groot: Willem was gesteld op militair vertoon, maar van boeken, gedichten en filosofie moest hij niets hebben. Eenmaal in Nederland zag Sophie vooral de negatieve kanten van haar nieuwe bestaan. Het Haagse Paleis aan het Plein, waar ze met Willem ging wonen, vond ze somber, donker en ongezond. Bovendien was de relatie met haar schoonmoeder en tante Anna Paulowna ronduit slecht. Toen Sophie na aankomst in Nederland Anna een hand wilde geven, werd ze weggeduwd. 'U weet dat ik uw huwelijk niet gewenst heb', was Anna's verklaring.
Maar het ergste was Willem, Sophie's man: Hij was slechtgemanierd en had een wisselvallig humeur. 'Dit onberekenbare mengsel van absurditeit, onmenselijkheid en dwaasheid, met daartussenin ogenblikken van welwillendheid en rechtvaardigheid', vatte Sophie het karakter van haar echtgenoot samen. Voor de intellectuele Sophie was Willem absoluut geen gesprekspartner. In haar verveling had ze graag haar toevlucht gezocht tot boeken, maar ze ontdekte dat het aan het Nederlandse Hof niet gebruikelijk was dat vrouwen lazen.
Lees verder onder het portret van Sophie.
Een gelukkig huwelijk was in koninklijke kringen niet het belangrijkste. Het voornaamste doel was dat er nageslacht moest komen en Sophie en Willem voldeden aan de verwachtingen. Op 4 september 1840 werd hun eerste kind geboren: Willem. Hoewel Sophie hem een mooie en sterke jongen vond, had ze toch liever een dochter gehad. Zoon Maurits volgde in 1843.
Voor Sophie waren haar kinderen het enige lichtpuntje in haar leven. Maar ook hier lag verdriet op de loer. Maurits overleed in 1850 op zesjarige leeftijd aan een hersenvliesontsteking. 'Mijn kind is dood. Zelf heb ik de oogjes dichtgedrukt. Al wat me op deze aarde nog restte aan hoop en vreugde is voor altijd weg… Ik hoop dat ik gauw mag sterven', schreef Sophie aan een vriendin.
Lees verder onder de afbeelding van Willem en Maurits.
Een jaar later besloot Willem om hun oudste zoon naar een kostschool te sturen, om hem onder de invloed van Sophie weg te halen. Sophie zag hem voortaan alleen in de vakanties. Inmiddels verwachtte ze haar derde kind, maar het was geen blijde zwangerschap. 'Mijn leven is een hel. Als ik zwanger ben, is hij altijd onvriendelijk tegen mij', klaagde ze. Opnieuw kreeg ze een zoon: Alexander.
In 1849 was Sophies echtgenoot Willem zijn vader opgevolgd. Sophie had hoge verwachtingen van haar nieuwe taken: 'Ik zal meer interesses hebben, omgaan met intelligente mensen, iets te doen hebben, iemand zijn', schreef ze. Maar, ook al was ze nu koningin, haar huwelijk bleef ongelukkig. In 1855 kwamen Willem en Sophie een scheiding van tafel en bed overeen. Alleen bij officiële gelegenheden waren ze nog samen te zien.
Lees verder onder het portret van koningin Sophie.
Sophie vond geluk door te reizen, te schrijven en te lezen. Ze schreef haar frustraties en verdriet op in haar memoires en talloze brieven. Met de Britse diplomaat Lord Clarendon correspondeerde ze over internationale politiek. Dat thema had haar belangstelling en ze volgde de ontwikkelingen in met name Pruisen en Frankrijk op de voet.
Over haar zonen maakte ze zich grote zorgen. Alexander leefde een teruggetrokken leven en Willem was naar Parijs vertrokken en gedroeg zich allesbehalve als een Prins van Oranje. In 1876 verslechterde Sophie's gezondheid en op 3 juni 1877 stierf ze op Paleis Huis ten Bosch. Ze werd opgebaard in haar trouwjurk. Dat was haar eigen wens: ze vond dat haar leven al was geëindigd op haar trouwdag.
Vier weken lang gaan we op zondag terug in de tijd met de echtgenotes van koning Willem I, koning Willem II en koning Willem III. In het eerste deel van onze serie 'Vier koninginnen' staat Wilhelmina van Pruisen (1774-1837) centraal. Het tweede deel zoomt in op het leven van Anna Paulowna (1795-1865).
Vier koninginnen
Momenteel wordt er hard gewerkt aan vier biografieën over de vier Nederlandse koninginnen in de negentiende eeuw. Het is een vervolg op het project van de drie biografieën die in 2013 verschenen over koning Willem I, koning Willem II en koning Willem III. Hun echtgenotes zijn altijd in de schaduw gebleven, maar verdienen natuurlijk ook aandacht. Hadden zij politieke invloed? Hoe zagen zij hun taak? Hadden ze een gelukkig huwelijk? Op welke manier waren ze betrokken bij de opvoeding van de troonopvolger? Alpita de Jong, Petra van Langen, Leonieke Vermeer en Monica Soeting duiken de geschiedenis in en hopen over een paar jaar hun biografieën te presenteren.
Tekst: Simone Lamain / Beeld: Koninklijke Verzamelingen, Den Haag
