Willem-Alexander, Juliana en het Oranjehotel
Koning Willem-Alexander opende vrijdag 6 september de toegangspoorten van het Nationaal Monument Oranjehotel in Den Haag. Vanaf dit weekend zullen de poorten altijd open staan zodat er “altijd zicht zal zijn van buiten naar binnen, en van binnen naar buiten”, aldus historicus Hans Goedkoop.
Met zijn bezoek aan het Oranjehotel treedt de koning in de voetsporen van zijn grootmoeder koningin Juliana, die de voormalige gevangenis tijdens haar regeerperiode enkele malen bezocht.
Oranjehotel en het verzet
“Ik vraag u: wie zijn de vrijen en wie de onvrijen?”, vroeg koningin Wilhelmina zich op 28 november 1941 af in haar toespraak voor Radio Oranje. Op dat moment zaten honderden Nederlanders gevangen in de Deutsches Untersuchungs- und Strafgefängnis aan de Haagse Van Alkemadelaan. Onder erbarmelijke omstandigheden zaten sommigen er voor enkele dagen, anderen voor weken zonder proces, en weer anderen werden gefusilleerd in de duinen achter de gevangenis.
De gevangenis in Scheveningen was al sinds 1919 in gebruik als huis van bewaring voor smokkelaars, dienstweigeraars en kortgestraften. Enkele maanden na de Nederlandse capitulatie in november 1940 werd de gevangenis overgenomen door de Duitse Bezetter. Al snel werd de gevangenis in de Nederlandse volksmond omgedoopt tot ‘Oranjehotel’. De naam was een ironische ode aan de vele opgepakte verzetsstrijders die als ‘hotelgasten’ in de gevangenis moesten verblijven. Onder hen waren onder andere Erik Hazelhoff Roelfzema (1917-2007), George Maduro (1916-1945) en Anton de Kom (1898-1945).
Mijn verblijf in het Oranjehotel had een week geduurd, meer niet. Toch ondervond ik in die tijd alle emoties van de politieke gevangene: angst, onzekerheid, verveling, eenzaamheid, honger en nog eens verveling. Maar ook heb ik ’s avonds de warmte gevoeld van de Nederlanders rondom mij, en in de verveling en honger met trots de prijs herkend voor mijn overtuiging, en in de angst en onzekerheid het vertrouwen bewaard in uiteindelijke gerechtigheid.
- Erik Hazelhoff Roelfzema na de oorlog over zijn tijd in het Oranjehotel
Dodencel 601
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten ruim vijfentwintigduizend Nederlanders gevangen in het Oranjehotel wegens uiteenlopende vergrijpen. Sommigen werden opgesloten omdat zij grote verzetsdaden hadden gepleegd of Joods waren. Anderen moesten zitten voor relatief kleine vergrijpen, zoals het kopiëren van anti-Duitse gedichten, het bezitten van een radio of het maken van grappen over de Bezetter. 215 van hen werden vanuit het Oranjehotel naar de Waalsdorpervlakte gevoerd en gefusilleerd. Ruim 550 andere gevangenen stierven ergens anders.
In de cellen kerfden veel gevangenen een laatste boodschap in de muur. Teksten als “God is trouw!”, “OZO” (Oranje Zal Overwinnen) en “Houdt moed” herinneren nog altijd aan de gevangenen die hier hun laatste momenten doorbrachten, omringd door talloze turfstreepjes. Als blijvende herinnering werd één van de cellen, Dodencel 601, in originele staat behouden.
De Oranjes en het Oranjehotel
Koningin Wilhelmina doneerde een gesigneerd portret dat boven de deur van de cel kwam te hangen. Andere Oranjes bezochten de voormalige gevangenis een aantal keer na de oorlog. Vooral koningin Juliana bezocht ‘het hotel’ veelvuldig. In 1950 onthulde zij een monument aan de buitenmuur van de gevangenis: een geknotte oranjeboom, geketende gevangen en de tekst “Zij waren eensgezind”. In 1970 woonden koningin Juliana en prins Bernhard de vijfentwintigste dodenherdenking bij en legden een krans voor Dodencel 601. Tien jaar later bezocht de koningin het Oranjehotel opnieuw.
Sinds 1946 opende het Oranjehotel jaarlijks de deuren voor een herdenkingsdienst. Nu 74 jaar na de Bevrijding zal het Nationaal Monument Oranjehotel als herinneringscentrum het hele jaar door geopend zijn voor het publiek. In de ruimten met de permanente expositie wordt met een tijdlijn de geschiedenis belicht en illustreren verschillende voorwerpen persoonlijke verhalen, zoals handgeschreven teksten, tekeningen, handwerkjes van de vrouwenafdeling, een zelfgemaakt schaakbordje en veel foto's.
Het Nationaal Monument Oranjehotel is vanaf zaterdag 7 september 2019 dagelijks geopend voor het publiek.
Bron: ANP / Nationaal Archief / Oranjehotel.org / 4en5mei.nl
