Hoogleraar staatsrecht: De koning moet een puur ceremoniële rol vervullen
Welke aanpassingen zijn nodig om het koningshuis toekomstbestending te maken? Dat is de hoofdvraag die Paul Bovend'Eert zichzelf stelt in zijn nieuwe boek 'De Koning en de monarchie. Toekomstbestendig?' Bovend’Eert, hoogleraar staatsrecht aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, overhandigde vandaag het eerste exemplaar aan Thom de Graaf, vicepresident van de Raad van State.
De kosten van de monarchie, de macht van het staatshoofd en de taken van de koning zijn aan verandering toe, vindt de hoogleraar. Sinds het staatshoofd in 2012 zijn taken binnen de formatie kwijtraakte is er weinig veranderd, en dat is alweer bijna 20 jaar geleden. Volgens Bovend'Eert moeten dingen vooral duidelijker en transparanter.
Bovend’Eert is van mening dat de koning niet langer lid moet zijn van de regering. "Onze monarchie is gebaseerd op het erfrecht en de koning heeft geen democratische macht waardoor hij geen beslissingsrecht mag hebben in onze regering." Dat is niet meer van deze tijd, aldus de auteur. Het zorgt voor onduidelijkheid dat de ministers verantwoordelijk zijn, maar de handtekening van de koning niet mag ontbreken onderaan een nieuwe wet, Bovend'Eert wijst naar het Zweedse model als voorbeeld, waar de koning al geen onderdeel meer is van de regering, maar alleen staatshoofd.
De financiering is ook aan verandering toe, vindt Bovend'Eert. Ieder jaar is het weer onderwerp van discussie en dat is slecht voor het imago van het koninklijk huis. Volgens Bovend'Eert komt dit vooral omdat het onduidelijk is om hoeveel geld het nou precies gaat, en waar dit geld naartoe gaat. "Alle uitkeringen moeten worden afgeschaft, en in plaats daarvan moet er één grote, transparante uitkering komen". Volgens Bovend'Eert moet die uitkering volledig losstaan van het privéinkomen van de koning. Ook moet de koning belasting gaan betalen, net als alle ambtenaren.
Als het aankomt op de grootte van het koninklijk huis, is Bovend'Eert van mening dat alleen de koning, koningin en de troonopvolger daar deel van moeten uitmaken. Die troonopvolger zou volgens hem ook geen toestemming hoeven vragen voor een huwelijk. "Mocht er een troonopvolger ontbreken, dan hoeft er ook niet gezocht te worden naar een verre afstammeling van de Oranjes, zo'n zoektocht zou vooral curieus en lachwekkend zijn". Bij gebrek aan een opvolger vindt Bovend'Eert dat er gekozen moet worden voor een republiek.
"De koning is een overheidsinstantie en die moet met de tijd meegaan," aldus Bovend'Eert. Zijn suggesties noemt hij dan ook liever geen modernisering, maar ‘periodiek onderhoud’. Het koningshuis moet niet worden hervormd, het moet toekomstbestendig worden gemaakt.
Volgens Thom de Graaf, die het boek vanmiddag in ontvangst nam, is een balans vinden tussen openheid en afstand de grote uitdaging van de monarchie in de 21ste eeuw. Het mysterie van het koningshuis mag niet verdwijnen, maar tegelijkertijd zorgt sociale media ervoor dat de afstand tussen het koningshuis het het publiek verkleint. "Dit vraagt om stuurmanskracht van zowel de koning en de minister-president", aldus de Graaf.
De Graaf mag zich in zijn huidige positie niet in het debat mengen, maar als fractievoorzitter van D66 heeft hij destijds al een aardige voorzet gegeven. En een aantal van zijn ideeën, zoals het beperken van de rol van de koning bij de kabinetsformatie en verkleining van het aantal leden van het Koninklijk Huis, is inmiddels al verwezenlijkt. De Graaf vindt ook dat de koning, door zijn eigen moderne invulling te geven aan het ambt, al veel afstand gedaan heeft van de politieke macht van zijn voorgangers. Volgens hem zorgt de samenbindende functie van de koning ervoor dat het koningschap ook in de toekomst bestendig is. "Met of zonder constitutionele aanpassingen."
Willem-Alexander zal met het oog op veranderingen in ieder geval niet voor weerstand zorgen. In het interview dat hij in 2013 gaf ter ere van zijn inhuldiging zei hij geen moeite te hebben met een puur ceremoniële rol. Hij beloofde toen zijn handtekening onder deze mogelijk toekomstige wet te zetten. "Daar ben ik koning voor", aldus de vorst.
