De Belgische Koningskwestie is dit jaar precies 75 jaar geleden
Mag koning Leopold III terugkeren op de Belgische troon of moet hij aftreden? Dat was de vraag die de Belgen sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog bezighield. In 1950, dit jaar 75 jaar geleden, kwam de kwestie tot een hoogtepunt. In een referendum mocht het Belgische volk zich uitspreken over de toekomst van de koning.
Lees ook over:
Luisteren: De rol van de royals in de Tweede Wereldoorlog
1950 gaat de Belgische geschiedenis in als het jaar van de Koningskwestie. Tien jaar eerder, in mei 1940 is een conflict ontstaan tussen koning Leopold III en de Belgische regering. Duitse troepen zijn België binnengevallen en de regering onder leiding van Hubert Pierlot IV wil het land verlaten. Samen met de koning. Maar Leopold verzet zich. Als opperbevelhebber van de Belgische strijdkrachten wil hij bij zijn troepen blijven. Zelfs nadat België heeft moeten capituleren vindt de koning dat zijn plaats bij het Belgische volk is. De koning en de regering houden beiden voet bij stuk. Na de Belgische capitulatie verlaat de regering het land, maar blijft Leopold achter. De regering beslist vervolgens dat de koning "in de onmogelijkheid verkeert om te regeren".
Lees verder onder de foto.
Beschadigd imago
Tijdens de oorlog verblijft koning Leopold onder huisarrest op het Kasteel van Laken. Dat weerhoudt hem er niet van om te trouwen met Lilian Baels met wie hij in de zomer van 1942 een zoon krijgt. Na de geallieerde invasie in Normandië – 6 juni 1944 – worden Leopold, zijn vier kinderen en echtgenote Lilian, door de Duitsers naar het Duitse Saksen gebracht en vervolgens naar Strobl in Oostenrijk. Hier worden ze begin mei 1945 bevrijd door Amerikaanse troepen, maar een terugkeer naar België zit er voor de koning voorlopig niet in. Zijn imago is tijdens de oorlog zeer beschadigd geraakt. In België worden Leopolds taken sinds 20 september 1944 waargenomen door zijn jongere broer, prins Karel. Karel is benoemd door de Belgische regering die op 8 september 1944 is teruggekeerd naar het vaderland.
Lees verder onder de foto.
Geen abdicatie
Op 1 mei 1945 reizen prins Karel en koningin Elisabeth, de moeder van Leopold en Karel, naar Oostenrijk voor een gesprek met koning Leopold. In dit familieberaad wordt afgesproken dat Leopold niet zal abdiceren. Vijf maanden later verhuist Leopold met Lilian Baels en zijn kinderen naar Zwitserland.
Lees verder onder de foto.
Referendum
Terwijl Leopold in Zwitserland woont, woedt in België een felle discussie over de vraag of de koning terug mag keren. Van de Christelijke Volkspartij, die in 1949 de verkiezingen wint, mag Leopold weer plaatsnemen op de Belgische troon. Op 12 maart 1950 mogen de Belgen in een referendum antwoord geven op de vraag "Zijt U de mening toegedaan dat Koning Leopold III de uitoefening van zijn grondwettelijke machten zou hernemen?" Met 57,68% stemmen de Belgen voor terugkeer van de koning. Na een regeringscrisis en opnieuw verkiezingen stelt het nieuwe parlement op 20 juli vast dat de koning niet langer in de onmogelijkheid verkeert om te regeren. Een dag later treedt prins Karel terug als regent.
Lees verder onder de foto.
"Leve de koning"
En dus staat niets een terugkeer van Leopold in de weg. Gekleed in het uniform van luitenant-generaal van het Belgische leger landt hij op 22 juli 1950 op het vliegveld Ekere bij Brussel. Het Belgische volkslied, de Brabançonne, klinkt en Leopold inspecteert de erewacht. Vervolgens gaat het in escorte naar het Kasteel van Laken, maar langs de route staat maar weinig publiek. Sommige mensen roepen "Leve de koning", anderen roepen "Abdication!" Dat laatste doet Leopold niet. Nog niet.
Voet op vaderlandse bodem
"Na zes lange jaren verbannen, ben ik diep ontroerd, nu ik opnieuw de voet heb gezet op vaderlandse bodem. Mijn hand is gestrekt naar allen, die het land willen dienen. Ik zal alles doen, wat ik doen kan voor nationale verzoening", zegt de teruggekeerde koning in een radiotoespraak.
Lees verder onder de foto.
Stakingen
Maar verzoening komt er niet. De terugkeer van Leopold leidt tot grote verdeeldheid in de Belgische samenleving. Het Algemeen Belgisch Vakverbond roept op tot stakingen, met als doel koning Leopold tot troonsafstand te dwingen. De stakingen beginnen in Luik en omgeving en slaan over naar Henegouwen. Steeds meer sectoren van de economie worden platgelegd en de angst bestaat dat het een algemene, landelijke staking zal worden.
Lees verder onder de foto.
Op 30 juli, bij een betoging tegen de terugkeer van koning Leopold in Grâce-Berleur in de buurt van Luik, schiet de Rijkswacht op de menigte, waarbij vier doden vallen.
Een nieuwe vorst: koning Boudewijn
In de nacht van 30 juli op 1 augustus vindt op het Kasteel van Laken topoverleg plaats tussen de koning en de leiders van de drie grote politieke partijen. De uitkomst is dat Leopold zijn bevoegdheden zal overdragen aan zijn zoon, de negentienjarige prins Boudewijn. Pas als Boudewijn meerderjarig wordt, op 7 september 1951, zal Leopold formeel aftreden. "Op alle Belgen doe ik een dringend beroep tot eendracht, vooral tot dezen, die mij sedert jaren steeds hun aangrijpende aanhankelijkheid hebben betuigd", zegt Leopold in een verklaring. De aankondiging dat de koning terugtreedt, zorgt ervoor dat de stakers weer aan het werk gaan en de rust in België terugkeert. De koningskwestie is opgelost.
Lees ook over:
Koning Filip betuigt spijt voor wandaden koning Leopold
Tekst: Simone Lamain
Beeld: ANP
