Terug in de tijd: de 18e verjaardag van prinses Beatrix

Dinsdag 31 januari 1956 is de dag. Televisie staat in de jaren '50 in de kinderschoenen, maar op de avond van de verjaardag van Beatrix komt de NTS (Nederlandse Televisie Stichting) met een aangepast programma. Om 20.00 uur is de opening door minister-president Willem Drees. Vervolgens worden de programma's Herinneringen aan januari 1938, Achttien parels aan haar Kroon en Beatrix 18 jaar uitgezonden. Om 22.25 uur sluit de zender.

Galadiner

Koningin Juliana en prins Bernhard organiseren een galadiner ter ere van hun oudste dochter op zaterdagavond 4 februari 1956 in de Troonzaal van het Paleis op de Dam in Amsterdam. Gasten zijn, naast prinses Beatrix, onder anderen: prinses Wilhelmina, de leden van het kabinet, de voorzitters van de Eerste- en Tweede Kamer, de ministers van Staat, de vicepresident van de Raad van State, de gevolmachtigde ministers van Suriname en de Nederlandse Antillen, de leden van de Raad van Voogdij, de bevelhebbers van de krijgsmacht en de hofhouding. Bij elkaar een tafel met zo'n zestig personen.

Op die bewuste zaterdagmorgen komt Minister van Justitie Leendert Donker te overlijden. Het diner wordt daarop geannuleerd. Er wordt een nieuwe datum gevonden en dat wordt zaterdagavond 25 februari. Prinses Wilhelmina laat aan haar secretaris Thijs Booy weten: "Ik wil u even melden dat ik naar Amsterdam ga... het is een hele gebeurtenis voor me". Thijs Booy schrijft het op. In zijn boek Het is stil op Het Loo komt hij terug op deze avond die ook voor Wilhelmina bijzonder is.

Lees verder onder de foto.

Prinses Wilhelmina spreekt in 1956 het vermoeden uit dat het de laatste keer zal zijn dat ze zich zal kleden voor een galafestijn: "De laatste keer in mijn bestaan dat ik een diadeem draag." Ze is er zich tevens van bewust dat ze een nogal koele uitstraling heeft: "Ik zal die indruk ook wel maken. Maar ik zeg u, aan die hele grote tafel zal er niemand zo intens bewogen zijn als ik." Met de 18e verjaardag van haar kleindochter Beatrix denkt Wilhelmina terug aan haar eigen 18e verjaardag. "Mijn vader was er niet meer en ik moest gaan regeren. Mijn kleindochter gelukkiger, haar voorgangster [koningin Juliana red.] leeft nog en voor haar is de volgende week net als de vorige … Al die autoriteiten zullen er niets van begrijpen. Toen die 18 werden, waren ze student. Ik ging wetten verkennen."

Gemengde gevoelens

Koningin Juliana en prins Bernhard moeten bij het diner met gemengde gevoelens hebben aangezeten. Al jaren sleept de 'Kwestie Soestdijk' zich voort. Die kwestie heeft onder andere te maken met de aanwezigheid van gebedsgenezeres Greet Hofmans. Haar optreden, aanvankelijk voor de genezing van de oogaandoening van prinses Marijke, leidt tot grote spanningen tussen Juliana en Bernhard en de hofhouding onderling. Er is sprake van een groep die achter Bernhard staat en een die heilig gelooft in Greet Hofmans; het Juliana-kamp.

Hofmans krijgt 'doorgevingen' van 'boven' en geeft die rechtstreeks door aan koningin Juliana; die staat daarvoor open. Bernhard en zijn hofhouding, maar ook het kabinet moeten niets van deze 'Raspoetin aan het hof' hebben. Er volgt een jarenlange strijd. Op 21 februari 1956, vier dagen voor Beatrix’ galadiner, schijft de secretaris van Juliana, Walraven van Heeckeren, in zijn dagboek dat er weer "reuze keet" is. Juliana verzucht dat zij "het gedonder" er niet meer bij kan hebben en besluit niet meer samen met haar man te eten en niet meer samen uit te gaan.

Lees verder onder de foto.

Paleis op de Dam

Op de bewuste zaterdag – 25 februari – zijn de koningin en prins tóch samen in het Paleis op de Dam; alsof er niet aan de hand is. Het menu is ganzenlever met truffel, heldere bouillon met groenten, pasteitjes met oesters en kreeftensaus, borsten van kapoen [haan red.] met verschillende groenten, amandelijs met likeur en vruchten. Een 'strijkje' van de Marinierskapel zorgt voor de muziek. Hongaarse melodieën, Weense melodieën en een Zigeunerlied van De Maurizi staan op het programma.

Toespraak

Koningin Juliana houdt een toespraak: "Lieve Trix, achttien jaar is nog een heel jonge leeftijd. Men is gelukkig al wel volwassen, maar gelukkig nog niet meerderjarig, laat staan stemgerechtigd." Juliana bedankt haar moeder "hier tot mijn grote vreugde aanwezig" voor de wijze waarop zij "vijftig jaren, waaronder ondenkbaar zware" het land heeft gediend. "Jij en ik kunnen nooit genoeg dankbaarheid opbrengen voor haar groot voorbeeld."

Juliana staat ook stil bij de opvoeding. Ze spreekt uit dat haar ouders [koningin Wilhelmina en prins Hendrik red.] in hun grote plichtsgevoel haar hebben voorbereid en met de nodige kennis wisten uit te rusten. Juliana zat op een privéschool en mocht even aan het studentenleven ruiken, maar geen studie afmaken. "Maar" zegt ze erbij, mijn man en ik gaan het anders doen. Wij willen een "normale" school voor onze dochters "opdat zij op een normale manier een studie kunnen kiezen en volgen. Wij willen hun het recht geven zodoende voor zichzelf en de wereld hun gaven te bewijzen en bij eerlijk falen hun pogingen daartoe te mogen hernieuwen. Of onze keuze goed is geweest, weet ik niet."

Lees verder onder de foto.

Eerder had koningin Juliana Beatrix de "Benjamin aan de tafel" genoemd. "Maar dat hindert niet, want het herinnert de ouderen eraan … dat er een generatie komt die geconfronteerd zal zijn met dingen, waarvan wij nu misschien nog nauwelijks dromen … Wij kunnen ons nog geen voorstelling maken van de technische mogelijkheden, die ten dienste van de komende generaties zullen staan."

"Tenslotte hef ik mijn glas op om, zeker met uw aller instemming, de pas 18-jarige én haar generatie, veel geluk, heil en zegen toe te wensen." Volgens de krant 'Amigoe di Curaçao' besloot de koningin haar toespraak met de uitroep "Lang leve Trix.'' Koningin Wilhelmina noemde haar 18e verjaardag "de drempel van mijn leven", zij werd op die jonge leeftijd immers al staatshoofd. Voor koningin Juliana duurde dat na haar 18e verjaardag nog 21 jaar en koningin Beatrix mocht nog 24 jaar wachten om haar ambt te aanvaarden.

Door: Arjan Mitzer

Bronnen:
Algemeen Dagblad, 27 februari 1956
'Juliana & Bernhard' - Cees Fasseur, 2008
'Luns, een politieke biografie' - Albert Kersten, 2010
'Het is stil op Het Loo' - Thijs Booy, 1963
Koninklijk Huisarchief, 2009