Paul en de monumenten: Koning Leopold van België

Monumenten zijn ondanks hun ‘stollingsfase’ onderhevig aan verandering van betekenis. Het moment van plaatsing is vaak uit een andere tijd dan waarin we nu leven. Maar het blijven kunstvoorwerpen die tot beschouwing blijven leiden.

We beginnen deze serie in België. We staan in Brussel bij het monument van koning Leopold II. In 1926 onthuld en gemaakt door Thomas Vinçotte en François Malfait. Volgens Wikipedia zijn er 25 monumenten van Leopold II in België. Er zijn er daar al verschillende van weggehaald. Waarom?

Leopold was koning der Belgen van 1865 tot aan zijn dood in 1909. Hij hield er een privé-kolonie op na: Congo. De grondstoffen uit dit Afrikaanse land leverde hem een fortuin op. Maar de bevolking werd onderdrukt, en dat is zacht uitgedrukt. Tijdens het bewind van Leopold zijn miljoenen Congolezen de dood in gejaagd. Vlak voor zijn dood heeft koning Leopold – onder druk van het parlement - Congo afgestaan aan de Belgische staat.

Verminkt en besmeurd

Nu staat het schrikbewind van Leopold na ruim een eeuw opnieuw ter discussie. Zoals dat meer voorkomt kijken we nu met andere ogen naar de geschiedenis, en monumenten spelen daar een rol bij. Een beeld dat jaren staat wordt opeens een gevoelig object. Diverse beelden van Leopold zijn de afgelopen jaren verminkt of besmeurd. In 2020 heeft een aantal Belgische gemeenten hun beelden Leopold verwijderd of er een uitleg bijgeplaatst.

In Canada werden afgelopen jaar honderden graven ontdekt van inheemse kinderen. Die blijken onder bijzondere omstandigheden zijn gestorven in katholieke internaten. Kerken werden besmeurd of zelfs in brand gestoken. En standbeelden van koningin Victoria en de huidige koningin Elizabeth werden omvergetrokken en besmeurd.

Discussie

In Nederland hebben wij ook monumenten die discussie oproepen. Zo is er in Den Haag het monument Nederlands-Indië. Het was een eerbetoon aan generaal Van Heutsz. Hij was eind 19e eeuw gouverneur van Nederlands-Indië. Van Heutsz was ooit een nationale held. Koningin Wilhelmina was zeer op hem gesteld. Zijn herbegrafenis – in 1927 - op de Oosterbegraafplaats in Amsterdam werd een staatsbegrafenis. Prins Hendrik was erbij. En de grootte van tombe zegt iets over de status van Heutsz.

In 1935 onthulde koningin Wilhelmina met prinses Juliana het Van Heutsz-monument. Maar de heldenrol voor de generaal is vergaan. Het zou er in Nederlands-Indië bij confrontaties met de bevolking soms gruwelijk aan toegaan. Van Heutsz was verantwoordelijk, maar greep niet in.

Sinds de jaren ’60 zijn er explosieven geplaatst, werd het beeld besmeurd, werden protestteksten op de muur geverfd. In 2004 kreeg het Van Heutsz-monument de naam Nederlands-Indië en de naam en plaquette van de generaal werden verwijderd.

De koninklijke monumenten zochten we onder andere aan de hand van dít boek: ‘Monumenten van Oranje’. Vorige week schreven wij deze prijsvraag uit:

Leopold II is de langst regerende vorst van België. Hoeveel jaar was hij koning? Stuur het antwoord voor vrijdag 10 september aanstaande naar: blauwbloed@eo.nl

De gelukkige winnaar van de prijsvraag is Nel Nuis uit Ridderkerk. Gefeliciteerd!