Uitgebreid: creatief omgaan met de Salische Wet

Het klinkt als iets uit een grijs verleden en dat is het ook. Toch hebben sommige vorstenhuizen er nog tot op de huidige dag zijdelings mee te maken: de Salische Wet, die onder meer bepaalt dat alleen mannen de troon kunnen bestijgen. De Lex Salica, die dateert uit het begin van de zesde eeuw, behelsde nog veel meer dan alleen bepalingen voor de erfopvolging – ook de bestraffing van diefstal, moord en geweld werd erin vastgelegd. Met de invoering van de Salische Wet kwam er een eind aan het gebruik dat misdaden werden berecht volgens de regels van de eigen stam. Een meer uniforme rechtspraak was al een hele verbetering. In de loop der eeuwen werd deze wet geleidelijk vervangen door modernere rechtssystemen – in de late middeleeuwen was de Salische Wet dan ook nergens meer in gebruik. Op één onderdeel na: dat van de mannelijke erfopvolging. Na de Honderdjarige Oorlog – een aaneenschakeling van conflicten tussen Engeland en Frankrijk in de veertiende en vijftiende eeuw – werden de oude bepalingen over de erfopvolging alsnog van stal gehaald. Het Franse koninkrijk en andere monarchieën hebben zodoende de Salische Wet nog tot in lengte van jaren gebruikt als uitgangspunt voor hun regels over erfopvolging. Over  de reden waarom juist dit aspect van deze wet zo lang intact blijft kunnen we alleen maar speculeren. Misschien heeft het te maken dat vorstenhuizen naar hun aard graag vasthouden aan oude systemen, of althans niet per definitie neigen naar modernisering.
Wilhelmina In Nederland hebben we, zoals bekend, deze wet al lang achter ons gelaten. Het eerste bewijs daarvan was Koningin Wilhelmina, gevolgd door Juliana en Beatrix. Ook het Verenigd Koninkrijk heeft al lang geleden afscheid genomen van deze regeling; Koningin Victoria heeft er nog het laatste staartje van meegemaakt: tot aan de geboorte van haar oudste kind, de latere Edward VII, was haar oom Ernst August troonopvolger – en dat allemaal vanwege de toen nog geldende Salische Wet. Een van de landen die de Salische wet nog heel lang op hun koningshuis hebben toegepast, is België. Pas in 1991 werd besloten dat de kroon niet meer exclusief voor mannen is weggelegd. (Hier zou wijlen koning Boudewijn de hand in hebben gehad; hij wilde voorkomen dat prins Laurent, het zorgenkind van de familie, op de troon terecht zou komen.) Tien jaar later werd Elisabeth geboren, de oudste dochter van koning Filip en koningin Mathilde en dus eerste in de lijn van troonopvolging. Ze is zich al aardig aan het warmdraaien en heeft herhaaldelijk indruk gemaakt met (soms zelfgeschreven) toespraakjes bij officiële gelegenheden. Ook Zweden, toch bepaald geen land dat bekend staat om zijn weerzin tegen modernisering, kwam pas laat aan hervormen toe. Pas in 1979 werd de Troonopvolgingswet uit 1810 gewijzigd: voortaan zou het oudste kind van de regerend vorst, ongeacht geslacht, de troon erven. Prinses Victoria (geboren in 1977) was nu kroonprinses, haar twee jaar jongere broertje Carl Philip bleef maar heel kort in de rol van troonopvolger die hij bij zijn geboorte automatisch had meegekregen. Achter-achterkleinzoon Voor de verzamelaars van interessante weetjes rond dynastieën is het misschien aardig te vermelden dat prinses Victoria is opgenomen in de Britse lijn van troonopvolging. Haar vader, koning Carl Gustav, is namelijk een achter-achterkleinzoon van koningin Victoria. En in die rangorde heeft Carl Philip dan weer een streepje voor op zijn oudere zus, vanwege de daar geldende regels. Er zijn overigens nog een kleine 200 wachtenden vòòr hen… De inwoners van Denemarken stemden in 2009 bij referendum in ruime meerderheid voor het afschaffen van de Salische erfopvolging. Een vrij loze actie want het ‘probleem’ zal zich de eerstvolgende generaties niet voordoen. De erfopvolger van Koningin Margrethe is haar oudste zoon, Fredrik. En ook zijn eerstgeborene is van het mannelijk geslacht. Een ander voorbeeld van pragmatisch omgaan met de situatie is Japan. Daar is de Salische erfopvolging opgenomen in de grondwet. Toen het er naar uit zag dat keizer Akihito geen zonen zou krijgen werd de regering zenuwachtig en werd overwogen de wet af te schaffen. Met de geboorte van prins Hisahito in 2006 was de druk echter van de ketel. Creatief Soms wordt er creatief omgesprongen met de Salische Wet; volledige handhaving vindt men een brug te ver, maar voor 100% afschaffing krijgen ze ook de handen niet op elkaar. Dat geldt voor Spanje, waar deze wet in beperkte mate van kracht is: mannen gaan voor op vrouwen in de troonopvolging, maar als een koning geen zonen heeft, kan zijn dochter erven. Op dit moment hebben mannen daarom voorrang boven vrouwen in de Spaanse troonopvolging, maar kinderen gaan voor op broers en zussen. Sinds de geboorte van Leonor wordt er op gezette tijden gediscussieerd over de vraag of deze wet aan kant kan. In dat geval zou altijd het oudste kind op de troon komen, of het nu een zoon of een dochter is. Hoe gevoelig de (afschaffing van) deze wet kon liggen, blijkt trouwens uit het feit dat het Carlisme en maar liefst vier burgeroorlogen hier ten dele uit voortgekomen zijn. Tot slot Monaco. Daar is het met de troonsopvolging eigenlijk heel overzichtelijk gesteld: zowel mannen als vrouwen kunnen de troon bestijgen – maar in een gezin geven de broers de zussen het nakijken. Heeft de regerend vorst geen nageslacht, dan gaat de troon over op zijn/haar oudste broer of zus. Voor de goede orde moet erbij worden vermeld dat het hier gaat om wettelijke kinderen. En dat is, in het geval van de Grimaldi’s, geen overbodige toevoeging.
Blauw Bloed, AV