Juliana als koningin: geen 'majesteit' maar 'mevrouw'

Als enig kind van koningin Wilhelmina en prins Hendrik lag de toekomst van de Nederlandse monarchie in prinses Juliana's handen. In tegenstelling tot haar moeder had Juliana langer de tijd om zich voor te bereiden op het koningschap. Zo is ze elf jaar voor haar troonsbestijging al getrouwd met prins Bernhard en is ze moeder geworden van vier dochters.

• De eerste vrouw op de Nederlandse troon: Wilhelmina als koningin

  De eerste vrouw op de Nederlandse troon: Wilhelmina als koningin

Van regentes naar koningin

In de laatste jaren van Wilhelmina als koningin trad prinses Juliana regelmatig op als regentes. Wegens gezondheidsredenen moest haar moeder het koninklijk gezag tijdelijk neerleggen, waardoor Juliana al even kon wennen aan haar toekomstige taak. In 1948 mocht ze echt aan de slag: koningin Wilhelmina deed afstand van de troon. Op 6 september datzelfde jaar werd Juliana in De Nieuwe Kerk in Amsterdam ingehuldigd als Koningin der Nederlanden.

Lees verder onder de foto's.

"In vertrouwen op God"

In de periode dat Juliana aantrad als koningin, was Nederland volop bezig met de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. Juliana had een nederige houding tegenover het volk, zo bleek al uit haar inhuldigingsrede. "Wie ben ik, dat ik dit doen mag", stelde ze zichzelf de vraag tegenover de leden van de Staten-Generaal. Haar roeping, waarop ze door haar ouders was voorbereid, volgde ze "in vertrouwen op God en in de grote liefde" waarmee het volk haar tegemoet trad.

Koningin én moeder

In aanwezigheid van veelal mannelijke hoogwaardigheidsbekleders, maar ook de voormalige én toekomstige koningin, richtte koningin Juliana zich tot de Nederlandse vrouw. "Ik wil hier met nadruk vaststellen dat voor een koningin haar taak even belangrijk is als voor iedere andere Nederlandse vrouw."

Lees verder onder de foto.

De bekende uitspraak uit 1948 maakte koningin Juliana ook waar. Ze was een betrokken moeder bij de opvoeding van haar vier dochters Beatrix, Irene, Margriet en Marijke, die zich later Christina zou noemen. Dat gebeurde al – enigszins noodgedwongen – tijdens de oorlog toen Juliana in Canada verbleef, terwijl prins Bernhard zich met zijn schoonmoeder Wilhelmina hardmaakte voor het verzet.

Lees verder onder de foto's.

Mevrouw

Koningin Juliana begaf zich graag onder het 'gewone' volk. Ze wenste dan ook aangesproken te worden met 'mevrouw' en een kniksje voor de koningin hoefde wat haar betreft ook niet meer. Door deze laagdrempelige houding kon Juliana rekenen op een stijging in haar populariteitscijfers.

Lees verder onder de foto's.

Conflict

Politiek gezien leverden Juliana's gedrag en uitspraken meer spanning op. Zo bracht Juliana's visie op de afwikkeling van de Tweede Wereldoorlog haar in conflict met het kabinet. Door haar pacifistische toespraak in de Verenigde Staten, die haaks op de regering stond, werd Juliana's gedrag onconstitutioneel geacht. Dit werkte niet alleen door in Den Haag; ook thuis op Paleis Soestdijk begonnen er scheuren te ontstaan door de keuzes van de koningin. De Hofmans-affaire is daar een goed voorbeeld van.

Lees verder onder de foto.

Flinke klus

Gedurende de latere regeerperiode van Juliana bleef het rommelen binnen het huis van Oranje-Nassau. De buitenechtelijke affaires van haar man, de omstreden huwelijken van haar dochters en de Lockheed-affaire waarbij ze dreigde af te treden, lieten veel stof opwaaien in Nederland. Op 30 april 1980 trad Juliana af ten gunste van haar dochter Beatrix. Haar stond een flinke klus te wachten om de monarchie weer in het gareel te krijgen.

Lees verder onder de foto.

Vier generaties

Sinds het begin van de jaren negentig was Juliana – die na haar abdicatie weer prinses genoemd wilde worden – steeds minder vaak publiekelijk te zien. Door haar hoge leeftijd was het niet meer mogelijk om bij evenementen aanwezig te zijn. Volgens prins Bernhard liet haar geheugen haar steeds vaker in de steek. Ze heeft nog wel de geboorte van haar achterkleinkind prinses Amalia meegemaakt, waardoor er vier generaties (toekomstige) vorsten in leven waren. Op 20 maart 2004 overleed Juliana op Paleis Soestdijk op 94-jarige leeftijd.

Op Paleis Het Loo is momenteel de tentoonstelling 'Tegenspel - de eeuw van vrouwelijk koningschap' te zien. Deze expositie vertelt het verhaal van de drie Nederlandse koninginnen Wilhelmina, Juliana en Beatrix.

Beeld: ANP / Rijksvoorlichtingsdienst - Nationaal Archief