De eerste vrouw op de Nederlandse troon: Wilhelmina als koningin
Meer dan een eeuw lang waren drie vrouwen hét gezicht van Nederland: de koninginnen Wilhelmina, Juliana en Beatrix. In een wereld die grotendeels bestuurd werd door mannen, stonden de drie koninginnen ieder op hun eigen manier hun 'mannetje'. In dit artikel duiken we in het koningsschap van koningin Wilhelmina (1890-1948).
Kleine koningin
Wilhelmina was nog maar net tien jaar oud toen haar de grootste taak van haar leven stond te wachten. Haar vader, koning Willem III, overleed op 23 november 1890; omdat Wilhelmina het enige kind was dat hem overleefde, werd zij het nieuwe staatshoofd. Koningin Emma stoomde Wilhelmina tot haar achttiende verjaardag klaar voor de troon. Binnen de paleismuren van Het Loo kreeg de kleine koningin een beschermde opvoeding. Ze had nauwelijks contact met haar leeftijdsgenoten en haar 'opleiding' stond volledig in het teken van haar uitgestippelde carrière als vorstin. Tóch ging ze er af en toe al op uit. Emma, die in de tussentijd fungeerde als regentes, nam Wilhelmina regelmatig mee het land in. Daarmee steeg de populariteit van het koningshuis, waarvan de toekomst in Wilhelmina's handen lag.
Lees verder onder de foto's.
Eerste vrouw
Een paar dagen na haar achttiende verjaardag, werd Wilhelmina ingehuldigd als koningin. Voor het eerst in de Nederlandse koninklijke geschiedenis vond er een inhuldiging plaats van een koningin en níet van een koning. De Nieuwe Kerk in Amsterdam was gevuld met voornamelijk oudere mannelijke hoogwaardigheidsbekleders. Om een tijdsbeeld te schetsen: op het moment dat Wilhelmina koningin werd, konden vrouwen nog niet eens stemmen. Dat zij als vrouw de rol van staatshoofd had, leek een belangrijke stap binnen de vrouwenemancipatie te zijn. Maar dat bleek in werkelijkheid toch anders. Het was – ondanks de hoop van veel feministen – niet zo dat de rechten die Wilhelmina kreeg ook voor andere vrouwen in Nederland golden.
Lees verder onder de foto.
Lees ook over:
Vrouwelijke erfopvolging is anno 2025 nog niet vanzelfsprekend
Toekomst van de dynastie
De toekomst van de monarchie moest veilig worden gesteld. Daarom zocht koningin Emma mee naar een geschikte huwelijkskandidaat voor de kersverse koningin. Die werd gevonden in een ver familielid van Wilhelmina: Hendrik van Mecklenburg-Schwerin. Op 7 februari 1901 volgde er een koninklijk huwelijk tussen de twee. Omdat Hendrik trouwde met een koningin kwam er voor hem een tot dan toe nog onbekende titel in Nederland, namelijk die van prins-gemaal.
Lees verder onder de foto.
Nu de koningin getrouwd was, werd er reikhalzend uitgekeken naar de geboorte van een troonopvolger zodat de Oranje-dynastie kon worden voortgezet. Helaas eindigde meerdere zwangerschappen van Wilhelmina in een miskraam. De blijdschap was dan ook groot toen op 30 april 1909 een Oranjetelg werd geboren: Juliana Louise Emma Marie Wilhelmina, de latere koningin van Nederland.
Lees verder onder de foto.
Krijgsmacht
Wilhelmina wist zich gedurende haar jaren als koningin te profileren als iemand met een eigen mening en wil. Ze zocht de randen op van wat zij in haar functie mocht doen, of ging daar soms nét overheen. Zo was ze erg betrokken bij kabinetscrises- en formaties. Maar waar ze zich echt in onderscheidde, was haar grote belangstelling voor een sterke krijgsmacht. Voor Wilhelmina zelf zat er als vrouw geen actieve militaire carrière in, dit in tegenstelling tot een aantal van haar voorgangers. Desalniettemin was ze vastberaden zich voor het volk in te zetten in een tijd van een dreigende oorlog.
Lees verder onder de foto's.
Koningin Wilhelmina werd tijdens de Tweede Wereldoorlog het gezicht van het verzet. Tegen haar zin in moest ze bij de inval van het Duitse leger in 1940, haar vaderland verlaten. Ze vertrok naar Engeland. Vanuit daar gaf ze leiding aan de Nederlandse regering en ontmoette ze Nederlandse militairen. Via de geheime radiozender 'Radio Oranje' sprak Wilhelmina haar landgenoten aan de andere kant van de Noorzee toe. Door haar standvastigheid in haar verzet groeide ze uit tot symbool van de bevrijding. Vandaag de dag zijn er echter vraagtekens bij het vertrek uit Nederland van de koningin in deze moeilijke tijd. Daar sprak koning Willem-Alexander ook over in zijn toespraak tijdens de Nationale Dodenherdenking in 2020.
Lees verder onder de foto's.
Lees ook over:
Waarom vertrok koningin Wilhelmina tijdens de Tweede Wereldoorlog naar Engeland?
Bijna vijftig jaar
Na bevrijding duurde het niet lang meer voordat koningin Wilhelmina haar abdicatie aankondigde. Haar gezondheid speelde haar al een aantal keer parten waardoor prinses Juliana als regentes moest optreden. Na een regeerperiode van bijna vijftig jaar gaf ze het stokje over aan haar dochter Juliana. Wilhelmina trok zich terug op Het Loo en wenste met prinses in plaats van koningin te worden aangesproken. In 1962 overleed ze op 82-jarige leeftijd in haar slaap.
Lees verder onder de foto.
Op Paleis Het Loo is momenteel de tentoonstelling 'Tegenspel - de eeuw van vrouwelijk koningsschap' te zien. Deze expositie vertelt het verhaal van de drie Nederlandse koninginnen Wilhelmina, Juliana en Beatrix.
Beeld: ANP / Nationaal Archief
Geschreven door
Jeanine van Nieuwkoop - Steenhoven
