Vier koninginnen (4): Emma van Waldeck-Pyrmont
Koningin Emma was meer dan alleen de echtgenote van koning Willem III. Haar huwelijk duurde slechts elf jaar, maar daarna was ze acht jaar regentes voor haar dochter Wilhelmina. Anders dan haar voorgangsters was ze direct betrokken bij de politiek. Onder haar imago van een lieve dame was Emma een sterke, zelfbewuste vrouw.
Bijna was de bruiloft van koning Willem III en Emma van Waldeck-Pyrmont (1858-1934) niet doorgegaan. Niet omdat Emma twijfels kreeg over haar aanstaande echtgenoot, die maar liefst 41 jaar ouder was. Nee, koning Willem III was in woede ontstoken omdat hij had gehoord dat zijn verloofde samen met burgerdames kleding had genaaid voor de armen.
Lees verder onder de foto van Emma en Willem.
Het was Emma’s eerste kennismaking met het wispelturige karakter van de Nederlandse koning. Willem III vond het tegen alle regels ingaan dat zijn toekomstige echtgenote met gewone mensen activiteiten ondernam. Emma zei dat ze dit natuurlijk nooit gedaan zou hebben als ze had geweten dat Willem III het niet goed vond. Het lag niet in haar karakter om een conflict op de spits te drijven. Het was een eigenschap die ze hard nodig zou hebben in haar huwelijk. De bruiloft, een week later in Arolsen, ging gewoon door.
Emma werd geboren op 2 augustus 1858 in Arolsen. Haar vader George Victor was de vorst van Waldeck en Pyrmont, haar moeder prinses Helena stamde uit het Huis Nassau. Emma groeide op in een gezellige familie, met veel aandacht voor boeken, wetenschap en sociaal bewustzijn. Die gezelligheid zou ze aan het Nederlandse Hof missen. Natuurlijk waren er officiële ontvangsten en stonden de mensen juichend langs de weg toen Willem III en Emma in Nederland aankwamen. Maar er verschenen ook artikelen in de pers waarin Emma zeer kritisch werd benaderd. Een Keulse pottenmeid, werd ze genoemd. Een verachtelijke hoer. De zonen van Willem III, Willem en Alexander, weigerden haar te ontmoeten. En haar man kon zonder aanleiding in woede uitbarsten. De sfeer aan het Hof was gespannen. Emma had al haar geduld en tact nodig om staande te blijven.
Lees verder onder de afbeelding.
Op 31 augustus 1880 kreeg ze een dochter: Wilhelmina. De opvoeding lag vooral bij Emma, want de gezondheid van Willem III ging achteruit. Na zijn dood was Wilhelmina de enige erfgenaam – Willem en Alexander waren gestorven in 1879 en 1884 – en werd Emma regentes tot het moment waarop Wilhelmina meerderjarig was. Als moeder vond Emma plichtsbesef en verantwoordelijkheidsgevoel belangrijke thema’s. Toen de zesjarige Wilhelmina bibberend van angst uit een rijtuig kwam waarvan de paarden op hol waren geslagen, zette Emma haar dochter gelijk in een ander rijtuig en moest ze opnieuw een ritje maken.
Toen Wilhelmina elf was, besloot Emma dat haar poppen – haar enige speelkameraadjes – in de kast moesten verdwijnen. Wilhelmina diende al haar aandacht aan haar toekomstige taak te geven. Emma was nauw betrokken bij de keuze van de docenten van haar dochter. Geschiedenis vond ze heel belangrijk, Wilhelmina moest leren over de rol van de Oranjes in de Nederlandse historie. Maar het allerbelangrijkst was godsdienst, dat vak wilde Emma niet aan anderen overlaten en gaf ze zelf.
Lees verder onder de foto van Emma en Wilhelmina.
Emma nam haar taken als regentes heel serieus. Het imago van het koningshuis had onder Willem III schade opgelopen en door Wilhelmina mee te nemen op bezoeken in het land maakte Emma de Oranjes zichtbaar. Anders dan haar man ontving ze regelmatig politici op het paleis. Ze las dossiers, stelde vragen en raakte steeds meer thuis in het Nederlands staatsbestel.
Bij de inhuldiging van Wilhelmina was Emma een trotse moeder, maar volgens hofdame Henriëtte van de Poll vond ze het ook moeilijk om zaken los te laten: 'Het is een vreeslijk ding voor Haar zich niet met alles te kunnen bemoeien en niet meer alles te kunnen voorschrijven.' Toch was Emma's invloed na 1898 niet verdwenen. Wilhelmina vroeg haar moeder bij veel kwesties om raad: Hoeveel geld zou ze besteden aan een huwelijkscadeau voor de Duitse kroonprins? Waarom mocht haar echtgenoot prins Hendrik geen schip dopen? Hoe kon ze onder een afspraak uitkomen? Begin jaren dertig zocht Emma zelfs mee naar een huwelijkspartner voor haar kleindochter Juliana.
In een kranteninterview in 1929 (toen ze vijftig jaar in Nederland was) vertelde Emma dat ze na de inhuldiging van Wilhelmina niet in een zwart gat was gevallen. 'Een leegte? Die ontstaat altijd als een taak is afgelopen. Maar die vult zich met veel nuttig werk. Voor wie tracht niet aan zichzelf te denken, is het leven niet zo ingewikkeld.' Dat was de levensvisie van Emma en die bleef ze in praktijk brengen. Ze zette zich bijvoorbeeld in voor de bestrijding van tbc, waaraan haar zus Sophie op jonge leeftijd was gestorven. Ze liet een sanatorium voor tbc-patiënten bouwen en in 1933 hield ze een radiorede voor de Emmabloem-collecte. Een jaar later stierf ze aan een longontsteking.
De afgelopen weken kon je in onze artikelenserie 'Vier koninginnen' lezen over de echtgenotes van koning Willem I, koning Willem II en koning Willem III. Lees hier meer over Wilhelmina van Pruisen (1774-1837), het leven van Anna Paulowna (1795-1865) en over Sophie van Wurtemberg (1818-1877).
Vier koninginnen
Momenteel wordt er hard gewerkt aan vier biografieën over de vier Nederlandse koninginnen in de negentiende eeuw. Het is een vervolg op het project van de drie biografieën die in 2013 verschenen over koning Willem I, koning Willem II en koning Willem III. Hun echtgenotes zijn altijd in de schaduw gebleven, maar verdienen natuurlijk ook aandacht. Hadden zij politieke invloed? Hoe zagen zij hun taak? Hadden ze een gelukkig huwelijk? Op welke manier waren ze betrokken bij de opvoeding van de troonopvolger? Alpita de Jong, Petra van Langen, Leonieke Vermeer en Monica Soeting duiken de geschiedenis in en hopen over een paar jaar hun biografieën te presenteren.
Tekst: Simone Lamain / Beeld: Koninklijke Verzamelingen, Den Haag
